Maxim Leo - Rode liefde, een Oost-Duitse familiegeschiedenis

Natuurlijk kun je de geschiedenis van de DDR op een degelijke, historisch verantwoorde manier in een lijvig boek onder de aandacht proberen te brengen. Nuttig, ongetwijfeld, maar of het verhaal dan ook de belangstellende leek bereikt? Ik ben bang van niet of het moeten enorme doorzetters zijn.
Maxim Leo heeft het anders aangepakt. Hij beschrijft dezelfde geschiedenis maar dan via zijn familieleden. Door te lezen hoe hun levens bepaald werden door de ontwikkelingen in aanloop naar, tijdens en op het einde van de DDR wordt het geheel veel menselijker en boeiender. Alsof je een roman leest, met een open einde.....

Samenvatting

Dat hij niet te veel vragen moest stellen over de ruzies van zijn ouders, begreep Maxim Leo (1970) maar al te goed. Naar de politiek, de gemeenschap en de grote zaak vroeg hij niet – dat kon te pijnlijk worden in de DDR. Bijna twintig jaar na de val van de Muur gaat Maxim Leo alsnog op zoek naar antwoorden. Waardoor raakte zijn grootvader Gerhard, de verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog, van hem vervreemd? Hoe konden zijn ouders, eens zo verliefd, uit elkaar groeien, en waarom gaf zijn moeder haar carrière als journalist op? Met humor en een verfrissende eerlijkheid laat Leo zien hoe het er echt aan toeging in Oost-Duitsland, en met welke innerlijke conflicten haar inwoners te maken kregen.
Voor de eerste generatie vormde de DDR een tweede kans, het land waar alle hoop op gevestigd was. We zien de ontgoocheling bij hun kinderen, die twijfels hebben bij de socialistische droom, maar zich niet kunnen ontworstelen aan de macht van de Partij. Voor de kleinkinderen lonkt het Westen: daar ligt de toekomst, die de bekrompen DDR hun nooit zal kunnen geven.
Maxim Leo’s familiegeschiedenis schetst een begripvol beeld van een grote maatschappelijke droom en zijn teloorgang, van een staat die bepalend was voor de levens van ál zijn bewoners, tot in de meest persoonlijke gebeurtenissen.  (Bron: Cossee).

Leeservaring

Voor ik uitleg waarom ik zo enthousiast ben over dit boek, moet ik toch eerst het enige minpuntje aanstippen: de titel en de afbeelding op de voorzijde van het boek. In het Duits luidt de titel: Haltet euer Herz bereit. Moeilijk te vertalen en Rode liefde (voor het socialistische ideaal) lijkt een goede vondst. Maar samen met de foto op de kaft krijgt een argeloze boekwinkelbezoeker een heel andere indruk, waardoor de doelgroep het boek links laat liggen, terwijl wie het oppakt vanwege de kaft, het teleurgesteld terug legt. Misschien dat de ondertitel nog iets goed maakt? Ik hoop het maar, want voor geïnteresseerden in de Oost-Duitse geschiedenis is het een absolute aanrader! Lezen dus in de trein naar Berlijn!

Maxim Leo (Oost-Berlijn, 1970) studeerde politicologie aan de Vrije Universiteit van Berlijn en het Institut d’Etudes Politiques de Paris. Hij begon zijn journalistieke carrière in 1995, toen hij een jaar lang nieuwsredacteur voor RTL was. Sinds 1997 werkt hij als redacteur voor de Berliner Zeitung. In 2002 won hij de Duits-Franse prijs voor Journalistiek en in 2006 werd hem de prestigieuze Theodor-Wolff-Preis toegekend. Rode liefde won in 2011 de Europese Boekprijs. Maxim Leo woont met zijn gezin in Berlijn. (Zie ook het interview met Cutting Edge, KLIK HIER).

Toen Maxim Leo 19 jaar was, viel de Muur. De euforie, de nieuwe mogelijkheden, het opbouwen van een ander leven, het stichten van een gezin, maakten dat de onbeantwoorde vragen over vroeger naar de achtergrond verdwenen. Totdat zijn grootvader Gerhard een beroerte kreeg en zijn spraakvermogen verloor. Het maakte bij Maxim Leo het besef wakker dat het voor veel antwoorden al te laat was en dat als hij zijn familiegeschiedenis (en daarmee de geschiedenis van het land waarin hij groot gebracht was) wilde kennen hij snel op onderzoek moest gaan.
Als familieonderzoeker stonden zijn ouders en grootouders hem dit keer wel toe de vragen te stellen die vroeger ontweken werden. Ook de zeer persoonlijke. Samen met de (stasi- e.a.) archieven, de dagboeken en bewaarde brieven was Maxim Leo in staat een volledig beeld te geven van hoe de verschillende generaties zich gedurende deze hele periode van opbouw, onderdrukking en langzame ontworsteling hebben gedragen en gevoeld.

Eerlijkheid stond voorop en omdat het hele boek vanuit het ik-perspectief is geschreven lezen we ook de pijn die de zoon voelt als hij zijn moeder vragen stelt die haar nog steeds verdriet doen. Het kost geen enkele moeite je in te leven in de dilemma's waarmee menigeen in de DDR worstelde. En mee te voelen met de hoofdpersonen in het boek.
Inmiddels is het duidelijk dat zowel West als Oost de zaken zo probeerden voor te stellen als hen het beste uitkwam. Zo kwam de val van de Muur voor mij destijds als een volslagen verrassing. In Leo's boek lees je wat er aan vooraf gegaan is. Datzelfde geldt voor de rest van de DDR geschiedenis. Ook geeft hij antwoord op de vraag waarom het zo uit de hand gelopen is, waarom de dromen en idealen het uiteindelijk niet hebben kunnen redden.

Elk van de hoofdrolspelers krijgt apart aandacht, maar ook hun voorgeschiedenis en de wederzijdse contacten  komen aan de beurt. De jeugd van de grootvaders is er in verwerkt en in de ontwikkeling die zijn moeder doormaakt komt ook haar grootvader aan de beurt: niet alleen omdat hij een beslissende rol speelde in haar besluit uit de Partij te stappen en haar eigen leven weer in de hand te nemen, maar ook vanwege de rol die hij speelde in de aanloop naar de oprichting van de DDR.

En zo komt alles samen: de geschiedenis en de persoonlijke beleving ervan door 4 generaties. In een heldere, prettig leesbare stijl, eerlijk beschreven, zonder wrok en met begrip. Dat kon waarschijnlijk ook alleen maar zo geschreven worden door iemand van zijn generatie, denk ik achteraf. Tegen de tijd dat hij politiek bewust begon te worden en te maken kreeg met de belemmeringen en krampachtige onderdrukking binnen de DDR waren de eerste barstjes in de Muur al zichtbaar.

Het boek leest als een roman, is boeiend geschreven. Zelfs de spanning ontbreekt niet. Verwacht niet DE geschiedenis van de DDR, daar zijn andere boeken voor. Maar wel een goed geslaagd beeld in een boek dat niet voor niets de Europese boekprijs heeft gewonnen. En waarvan de Frankfurter Allgemeine Zeitung schreef: "Het komt zelden voor dat iemand zo goed over weet te brengen hoe het leven in de DDR er daadwerkelijk uitzag".

Maxim Leo - Rode liefde, een Oost-Duitse familiegeschiedenis. Vert. door Lilian Caris. Amsterdam, Cossee, 2014. Pb., 269 pg., met foto's. ISBN:978-90-5936-540-7. 

© JannieTr, april 2015.