Joke J. Hermsen - Windstilte van de ziel

In november 2010 kocht ik in De Maand van de Spiritualiteit het boekje Windstilte van de ziel van Joke Hermsen. Ik kende haar als filosofe en schrijfster van enkele romans en non-fictie boeken. Het was het vierde jaar dat er een essay verscheen ter gelegenheid van deze door o.a. de KRO en Trouw georganiseerde maand. Het begrip Spiritualiteit heeft men de afgelopen jaren behoorlijk opgerekt, waarschijnlijk in de hoop via bekende namen er meer aandacht voor te generen. Want naast Anselm Grün, Huub Oosterhuis en Antoine Bodar, zien we bv. Jan Mulder, Kluun en Ida Hoes. De bijdrage van Joke Hermsen bevindt zich naar mijn idee zo'n beetje tussen deze uitersten in. Ik mag geen oordeel geven over de andere essays, want ik heb ze niet gelezen. Maar ik moet bekennen dat ook voor mij gold dat de naam en reputatie van de auteur me er toe aanzetten het boekje voor een paar euro te kopen. Ik wist dankzij haar romans al dat ze goed schrijven kan en verdiep me graag in filosofie.

De essays van de Maand van de Spiritualiteit zijn bedoeld voor een breed publiek. Daar heeft de schrijfster beslist rekening mee gehouden. Natuurlijk worden er filosofen aangehaald voor de onderbouwing van haar ideeën, maar het wordt nergens een te theoretisch verhaal. Het is in de vorm van een dagboek geschreven dat ze gedurende haar zomervakantie in Frankrijk heeft bijgehouden. Dat liet alle ruimte voor overpeinzingen en afwegingen met betrekking tot het schrijven van het essay, maar ook voor wandelverslagen en natuurbeschrijvingen en de weergave van gesprekken met vrienden.

 "Zaterdag 24 juli. "Bestaat er een ziel?" vroeg ik een aantal weken geleden aan het groepje vrienden van mijn dochter dat na een week examenfeesten uitgeblust boven de borden met soep hing en naar mijn idee wel een filosofisch oppeppertje kon gebruiken. Tot mijn verrassing steeg er een eenstemmig "ja" van tafel op. "En hoe zou je die ziel dan omschrijven?". Nu volgden er aarzelende blikken en onrustig heen en weer geschuif op de stoelen, totdat Sammy het woord nam: "De ziel is wat het meest uniek aan jezelf is en wat je het meest van anderen doet onderscheiden." Ik was verbluft. In één zin werd hier door een amper zeventienjarige de kern van het boek Niets cadeau van de Leidse filosoof Gerard Visser weergegeven. Ik was verbaasd en ontroerd."

Hermsen legt uit hoe ze doorgaans haar teksten (essays zowel als romans) schrijft: ze houdt, meestal tijdens een vakantieperiode, een dagboek bij waarin ze losse stukjes, invallen, scenes schrijft. Die werkt ze later uit tot één geheel. Ze merkt al snel, dat het ditmaal anders gaat en laat de lezer daarvan getuige zijn: zowel van haar systematisch zoeken, als van de experimenten die ze, om grip op haar thema te krijgen, uitvoert. Dat thema zal zijn: de verhouding tussen Tijd en Ziel. En ook de Stilte zal daar een grote rol bij spelen.

Ze stelt dat het woord Ziel in zoveel uitdrukkingen gebruikt wordt en in zoveel culturen voorkomt, dat we het niet zomaar terzijde mogen schuiven omdat we het niet onder woorden kunnen brengen. Iedereen weet wat er bedoeld wordt met een bezielde uitvoering van een muziekstuk, hoe iemand zich ergens met hart en ziel aan wijdt. Filosofen willen goede definities om tot zuivere debatten te kunnen komen, maar dat is lastig in dit geval. Net als het begrip Tijd problemen geeft. We ervaren namelijk twee soorten tijd: de chronologische kloktijd en een andere, meer persoonlijke innerlijke tijd.

Kan de Ziel als inspiratiebron voor ons denken en creativiteit gezien worden, zoals Nietzsche meende, toen hij sprak over de "Windstilte van de ziel"? Want ook Stilte speelt een rol in het proces dat de creativiteit op gang kan brengen en bezieling kan bewerkstelligen. Haar mijmeringen, overpeinzingen, experimenten (niets doen, afwachten wat er op je afkomt, wandelen, een stuk pelgrimsroute lopen) noteert ze en ordent ze later tot dit essay. Een echte eindconclusie is er niet. Ze eindigt met:

"Zodra je de ambities en belangen van je bewuste ik opzij zet door een pas op de plaats te maken, door rust te nemen of door je even op niets doelmatigs of nuttigs te richten, vind je bijna als vanzelf je ziel op je pad." De ziel als religieus of niet-religieus zien is voor haar niet echt van belang. "Religie komt van het Latijnse religare dat ook verbinden betekent. De ziel opent de verbinding tussen ons ik en ons onbewuste zelf, maar laat ons ook de verbondenheid met anderen en de wereld ervaren". 

Wie een doorwrocht filosofisch essay verwacht, is wellicht teleurgesteld. Wie daarentegen bang is voor een te ingewikkeld verhaal kan ik geruststellen. De reden dat ik het hier onder de aandacht wil brengen is dat het een prettige kennismaking is, met wat filosofie inhoudt. Maar ook omdat het verloop van de zomervakantie in Frankrijk zo beeldend verteld wordt.

"Zondag 4 juli 2010. Het is zomer, en hoe. Elke dag kruipt de zon langs een blauwe koepel omhoog en verbant me reeds rond het middaguur naar binnen. Ook het land zucht onder de warmte; het hoopt heimelijk op wolken, water en onweer, maar zal daar nog op moeten wachten. Ik sluit een voor een de rode luiken, niet uit ongastvrijheid jegens de zon, maar om binnen het hoofd nog enigszins koel te houden. Ik lees, luier en lanterfant wat af in het halfduister, totdat tegen het einde van de middag de bomen op het zuidwesten met hun gebladerde parasols voor schaduw en verkoeling zorgen." 

Het boekje is later opnieuw uitgegeven (en nu nog verkrijgbaar) onder dezelfde titel. Wie toch een meer filosofisch werk wil lezen moet maar eens op haar website (KLIK HIER) rondkijken. Daar vind je zowel haar romans, als haar filosofische geschriften.

Joke J. Hermsen - Windstilte van de ziel. Paperback, 76 pg., met lit. opg. (Originele uitgave, tweedehands verkrijgbaar.) Opnieuw uitgegeven als hardcover en e-book. ISBN 9789029576284 

Meer informatie over de Maand van de Spiritualiteit kun je HIER lezen. Half januari 2017 begint de volgende editie.

© JannieTr, juli 2016.

Ik lees Nederlands 28/35.