Dola de Jong - De thuiswacht

Na de succesvolle heruitgave van het werk van Ida Simons (1911-1960, Een dwaze maagd, Als water in de woestijn, In memoriam Mizzi) vroeg Eva Cossee aandacht voor de boeken van leeftijdgenoot Dola de Jong (1911-2003). En de akker is de wereld (KLIK HIER) sloeg aan. Dat gaf genoeg vertrouwen om ook De thuiswacht opnieuw uit te geven.

Dola de Jong verlaat in het vroege voorjaar van 1940 Nederland vanwege toenemend antisemitisme in Amsterdam en komt via Tanger uiteindelijk in New York terecht. Daar verschijnt in 1945 haar eerste roman En de akker is de wereld over de waanzin van de oorlog en de vluchtelingenellende zoals ze die zelf deels ondervonden had. De roman behoort sindsdien tot de wereldliteratuur en wordt in de VS nog steeds herdrukt. Vervolgens schrijft zij De thuiswacht, over een op dat moment nog controversieel onderwerp: de liefde tussen twee vrouwen. Het kost in de vijftiger jaren veel moeite er een uitgever voor te vinden, maar uiteindelijk verschijnt de 'schaamteloze' roman in 1954 in Nederland en in 1963 in de VS. Het wordt een doorslaand succes.

Uit praktische overwegingen delen Erica en Bea een kleine etagewoning in Amsterdam. Ze spreken af elkaar zoveel mogelijk vrij te laten en zich niet te bemoeien met de zaken van de ander. Erica is jonger, extraverter en uitbundiger dan de serieuze Bea die het liefst gewoon thuis is na haar werk. Erica is daarentegen vaak uithuizig en gedraagt zich losbandig. Maar al zorgen de verschillen soms voor spanningen, vooral Bea weet die altijd zó op te vangen, dat ze het lange tijd samen zonder al te veel problemen volhouden. Erica is half-joods en hoewel Bea daar op aandringt, laat ze de kans om naar Amerika te vluchten, voorbij gaan. Bea maakt zich steeds meer zorgen over haar huisgenote en merkt dat haar gevoelens voor Erica steeds sterker worden.

Het retrospectieve ik-perspectief van Bea houdt de spanning in het verhaal. Zinnen als: 'Lange tijd dacht ik dat mijn rol zuiver die van toeschouwer is geweest, maar nu weet ik dat ik mijn koers om Erica verlegd heb.' 'We hielden ons aan de afspraak elkaar vrij te laten, maar, zoals ik het nu zie, op krampachtige wijze'  wijzen vooruit naar de conclusie die Bea pas aan het einde van het boek, als het te laat is, aanvaardt.
Voor de lezer is het, samen met deze aanloopjes, al snel duidelijk wat Erica voor Bea voelt. Bea zelf begrijpt niet wat er met haar aan de hand is, waarom ze niet van een man kan houden,waarom Erica soms zo heftig reageert. Waarom ze haar ook steeds weer haar impulsieve acties vergeeft en probeert het leven voor Erica dragelijker te maken.

Het is niet eenvoudig over een dergelijk boek een onbevooroordeelde recensie te schrijven. Moet ik het lezen met de ogen van de tijdgenoten van Dola de Jong? Of moet ik het beoordelen op de leesbaarheid voor de huidige generatie jonge vrouwen? Vast staat dat de auteur na verschijning enorme hoeveelheden fanmail en dankbetuigingen ontving. Van vrouwen die zichzelf herkenden in haar roman. Maar dat hoeft niet per se te betekenen dat het boek los van het thema ook nu nog bewonderenswaardig is.

Maar dat is het wel. Bea en Erica zijn prachtige, levensechte personages. De onbeholpenheid van Bea en de wanhopige reacties van Erica geven inhoud en richting aan hun verhouding. De vooruitwijzingen van Bea geven een extra dimensie aan het verhaal: je ziet, je vreest, je voelt iets aankomen en bent aanvankelijk net zo verward over wat hier gebeurt en waar dit verhaal heen gaat, als Bea zelf. Het is een ontroerend en fijngevoelig geschreven relaas van een vrouw die achteraf pas kan concluderen welke kans op geluk ze voorbij heeft laten gaan.  Knap gedaan en nog steeds het lezen waard!

Dola de Jong - De thuiswacht. Amsterdam, Cossee, 2017. Oorspr. dr. 1954, pb., 159 pg. ISBN:978-90-5936-714-2.

© Jannie Trouwborst, februari 2017.