Renate Dorrestein - De blokkade

Twee weken geleden schreef ik over Renate Dorrestein's Het geheim van de schrijver (KLIK HIER) uit 2000. Daarin kwam ook de onverwachte opvolger daarvan ter sprake: De blokkade. In februari 2013 hoorde ik haar erover vertellen in het (helaas inmiddels vervallen) programma Kunststof TV. Gelezen had ik het nog niet en dit leek me een goede gelegenheid om dat toch maar eens te doen. Het bleek geen enkel probleem om het via de e-books van de bibliotheek te downloaden. Na een paar bladzijden wist al wat ik kon verwachten en kon ik een voorlopige conclusie plaatsen in het eerder genoemde blog. Nu hier een uitgebreidere recensie.

Samenvatting

In De blokkade onderzoekt Renate Dorrestein op nietsontziende wijze oorzaken en gevolgen van een writer's block. Na haar lovend ontvangen roman De stiefmoeder is ze al een eind op weg met haar volgende boek, wanneer het misgaat: 'De feiten zijn simpel. Ik, die altijd zo graag schreef, ben iemand geworden die kotsmisselijk wordt bij alleen al de gedachte aan een nieuwe roman [...] Nu ik ontdaan ben van wat altijd mijn bestemming leek, is het haast alsof mijn huid me is afgestroopt.'
Overmand door een gevoel van liefdesverdriet gooit ze een half jaar werk in de prullenbak. Ze licht haar uitgever in dat er geen nieuwe roman gaat komen en besluit haar creatieve blokkade in de ogen te kijken. Een jaar lang wijdt ze zich aan niets anders. Ze ontdekt dat beroemdheden als Hemingway, Nijhoff, Vonnegut, Rachmaninov en Da Vinci er ook mee kampten, maar dat gegeven biedt weinig troost. Want wat houdt een blokkade precies in? En nog belangrijker: hoe kom je ervan af? Ze gaat te rade bij collega-schrijvers (die er liever niet over spreken), een hersenwetenschapper, een psycholoog en een filosoof. In De blokkade doet ze verslag van haar zoektocht, waarmee ze lezers een intieme blik gunt op het ambacht, de angsten én het grote geluk van het schrijverschap (Uitgeverij Podium).

Leeservaring

Uit ervaring weet ik dat schrijven therapeutisch kan zijn. Zoals Renate Dorrestein haar romans schrijft: gewoon ergens beginnen en kijken waar je uitkomt. Bij haar leverde het succesvolle verhalen op, mij bracht het oplossingen voor zaken waar ik al piekerend niet uitkwam. Je gedachten vasthouden, uitbouwen en analyseren door ze op te schrijven, terug te lezen en weer verder te schrijven. En al werkt het in haar romans anders, dit laatste is wat zij uiteindelijk ook deed in De blokkade. 

Gedurende de periode waarin het writer's block zich manifesteerde, hield ze een dagboek bij. Toen de oplossing nabij leek besloot ze deze aantekeningen te gebruiken om het gehele proces dat ze doorgemaakt had te beschrijven. En laat het maar aan Dorrestein over om daar een smakelijk verhaal van te maken. De humor, zelfspot, vileine opmerkingen links en rechts, de serieuze ondertoon, de geweldige metaforen: het is een heerlijk leesbaar boek geworden.

Voorbeelden te over. Over de totaal andere manier waarop buitenlandse critici je werk serieus bespreken:
"De critici thuis hebben niet in de gaten dat schrijvers het begin van de voedselketen vormen en dat zij zelf slechts mee-eters zijn."
 
Over schuldgevoelens:
"Zou het trouwens ook zo kunnen zijn dat je een schuld op je laadt door niet-bestaande mensen ten onder te laten gaan aan hun niet-bestaande problemen?.... De slachtoffers die er vallen, sneven in dienst van het verhaal. Collateral damage. Als je zelfs door je personages aardig gevonden wilt worden, kun je beter niet schrijven." 

Wisselwerking schrijver/lezer: 
"Lezers wekken personages tot leven door ze in hun hart te sluiten, dat is precies wat lezers zo onmisbaar maakt. Zonder hen zou een boek niets anders zijn dan een stapeltje uit houtpulp gewalste vellen, bestrooid met zesentwintig fonetische tekens, zoals Vonnegut altijd zei."

Al dat raadplegen van literatuur, wetenschappers en collega-schrijvers breng haar uiteindelijk bij de oorzaak van haar blokkade. We maken het proces stap voor stap mee en ook de manier waarop ze doorgaans tot haar verhalen kwam komt aan bod. Een mooi inzicht in hoe het schrijfproces bij haar werkte en uiteindelijk weer gaat werken. Aan die werkwijze hoeft niets veranderd te worden!

Wat was er dan aan de hand? De jongere zus van Renate Dorrestein pleegde zelfmoord, na een lange strijd tegen boulimia. De zussen hadden beide de ambitie om schrijfster te worden. Nabestaanden van mensen die een eind aan hun leven maakten, blijven vaak achter met onbegrip, schuldgevoelens en woede. Ook Renate, die vaak als reddende engel optrad, kampt daarmee. Waarom heeft haar zus haar niet gebeld, waarom heeft zij nu succes als schrijfster, mag zij daar wel van genieten? De woede, het onbegrip en het traumatische verdriet dat haar zus achter liet, waren de basis voor Het perpetuum mobile van de liefde (1988). Maar de recensenten hadden meer inzicht verwacht in het zielige achtergrondverhaal van het zusje en zaten niet te wachten op een Renate die met haar woede en onmacht alle aandacht opeiste. Terwijl het haar er eigenlijk om ging te laten zien wat de zelfgekozen dood van een dierbare teweegbrengt bij de achterblijvers. Maar dat lukt haar niet op die manier.

Analyserend concludeert ze dat haar blokkade ontstond toen ze in haar laatste boek door haar Muze een zelfmoord ingeblazen kreeg. De weerzin en de onmacht die ze voelde om de enige roman te gaan schrijven waarvan ze, onbewust,  nog steeds het gevoel had dat die geschreven moest worden veroorzaakte haar writer's block: ze joeg haar Muze weg en wilde niets meer van haar weten. Met die roman zou ze alle potentiële zelfmoordenaars willen waarschuwen voor wat ze veroorzaakten bij de achterblijvers. Maar ze besefte ook, dat het lijden van haar zusje vele malen groter geweest moet zijn dan dat van haar. Na het lezen van haar dagboeken dringt dat besef nog meer door. 

Het einde van dit zeer persoonlijke, gevoelige en bijzondere boek klinkt hoopvol. Met het schrijven van haar boeken bewijst ze al eer aan haar zusje door hun beider talent voor schrijven te benutten. Of die ultieme antizelfmoordroman er ooit komt, weet ze niet. Maar ze staat weer open voor haar Muze, heeft weer zin in schrijven. Als ze ook nog van een oude schoolvriendin van haar zusje een pak brieven krijgt, die een beeld van een vrolijke, blijde puber geven, put ze troost uit het feit, dat er meer dan alleen maar ellende in het leven van haar zus is geweest.

Het boek maakt veel meer indruk dan ik hier kan weergeven. Wie van haar overige boeken houdt, kan eigenlijk niet om dit boek heen. Ze verwijst er naar bij haar zoektocht: 
"Om geslaagde en integere fictie te schrijven moet je je handen vrij hebben. En zo te zien trekt mijn zusje in mijn onderbewustzijn nog steeds aan de touwtjes, net zoals ze deed toen ik mijn eerste vijf boeken schreef, waarin ik haar telkens moest redden. Met gespreide armen blokkeert ze me de toegang tot het schrijven van een genadeloze roman die de wereld van zelfmoord zou verlossen, een project dat ook zó krankzinnig en megalomaan is dat ze waarschijnlijk groot gelijk heeft."

Het intrigeert me en een ervan: Noorderzon, heb inmiddels geleend. Deze voorkennis maakt dat ik dat toch met heel andere ogen lees. 

Renate Dorrestein - De blokkade.  Amsterdam, Uitgeverij Podium, 2013. Pb., 186 pg., ISBN: 9789057595622. 

© JannieTr, februari 2016.

Ik lees Nederlands 2016: 10/35.