Fieke Gosselaar - Het land houdt van stilte

Misschien dat mijn voorliefde voor oorspronkelijk Nederlandse literatuur wel voortkomt uit het feit dat ik het Nederlandse landschap goed ken en ervan houdt. Ook het noorden van Groningen, waar deze roman zich afspeelt. De plekken die de hoofdpersonen bezoeken en beschrijven kan ik me voor de geest halen en dan is het niet moeilijk je thuis te voelen in het verhaal en je mee te laten slepen.

Een van de hoofdpersonen in dit verhaal is Groningen, het land dat van stilte houdt. Net als de mensen die er al generaties wonen of zij die er heen trekken omdat ze verlangen naar die stilte. Dat stilte ook spanningen op kan roepen en voor onbegrip kan zorgen, ervaart bijna iedereen die een rol speelt in dit zich kalm maar gestaag ontwikkelende verhaal over eenzaamheid en hunkering.

De hoofdpersonen

Eigenlijk draait het verhaal om maar enkele mensen. Duurt, Warre, Siebo en Meena en daarnaast nog "de buurvouw", "de broer" en Lieze. Siebo en Meena wonen en werken op een boerderij in de buurt van Finsterwolde. De broer van Siebo heeft de vaderlijke boerderij overgenomen die verder weg in het aardbevingsgebied staat. Duurt is een vijftiger die vanuit Amsterdam naar Ganzendijk is gekomen, een gehucht vlakbij Finsterwolde. Hij woont er al weer geruime tijd, voelt zich er thuis en mist zijn drukke leven en de vrienden van vroeger niet meer. Warre is een geregelde gast bij Siebo en Meena, die een bed & breakfast hebben in hun boerderij. Hij is een twintiger, die net zijn moeder vrij plotseling heeft verloren en zijn vader nooit heeft gekend. Hij is ict'er en kan zijn werk via internet ook elders doen. Dan is er nog de oude buurvrouw van Duurt: haar man Theo is net overleden, haar zoon woont ver weg en zij zoekt vaak het gezelschap op van Duurt, die graag met haar op stap gaat. Wie Lieze is, blijft lang onduidelijk.

Structuur

Rond deze groep mensen speelt het verhaal zich af, in enkele weken. Met af en toe een terugblik op het leven voor die tijd van alle hoofdpersonen. De hoofdstukken hebben allemaal als titel de naam van de persoon over wie het gaat: Duurt, Warre of (samen) Siebo en Meena. De beide mannen delen in de ik-persoon hun gedachten met de lezer. We weten waar ze mee zitten, hoe het hen vroeger is vergaan en waarom ze zich thuis voelen in dit land dat van stilte houdt. En wat Warre betreft ook waarom hij graag bij Siebo en Meena verblijft. 
Met Siebo en Meena ligt dat anders: hoewel ze steeds samen een hoofdstuk hebben, samen gesprekken voeren en aangeduid worden met hij en zij, heeft elk zijn eigen gedachten die lang niet altijd gedeeld worden met de partner. Hier wordt de stilte juist een bron van spanning in plaats van de rust die de buitenstaanders juist zoeken.

Thema

Eenzaamheid en hunkering schreef ik al hierboven. Ze hebben er allemaal mee te maken. Siebo en Meena bleven ongewild kinderloos. De ingerichte kinderkamer bleef leeg. Onverdraaglijk voor Meena. Ze haalt Siebo over er een bed & breakfast van te maken zodat ze niet meer geconfronteerd wordt met de lege plek en haar zorgzaamheid op een andere manier kwijt kan. Siebo is niet zo gesteld op vreemde mensen over de vloer, maar hij probeert het haar te gunnen. Er wordt niet gesproken over het verdriet van het kinderloos zijn, wel gedacht, maar dat weet alleen de lezer. Er is veel wat ze van elkaar niet weten en dus ook niet hoe ze elkaar zouden kunnen bijstaan. Het is vooral eenzaam verdriet dat gedeeld had kunnen worden.
Ook Duurt is eenzaam, hij heeft alleen zijn duiven. Een druk leven met vele vrienden in de theaterwereld heeft hij achter zich gelaten, nadat zijn grote liefde Lieze hem onverwachts verliet. Al zijn er eerder aanwijzingen, pas aan het einde van het boek blijkt wat daar de reden van was. Zijn hunkering om terug te vinden wat eens was, gaat maar niet over. Zijn eenzaamheid lost hij op door het contact met zijn oude buurvrouw.
Nog eenzamer en vol hunkering is Warre. In een huis met alleen een moeder moest hij zich al snel alleen zien te redden. Ze is altijd op reis, vindt al snel dat hij groot genoeg is om voor zichzelf te zorgen. Ze stuurt mailtjes en foto's, is een paar weken thuis en gaat dan weer. Zijn smeekbeden om bij hem te blijven wuift ze weg. Als ze met een vreemde en gevaarlijke bacterie thuiskomt, wordt ze ziek en sterft vrij snel. Aan Warre de taak het huis leeg te ruimen en te verkopen. Maar ook Warre vlucht, naar de enige plek waar hij zich thuis voelt: bij Meena en Siebo. Meena is er blij mee, Siebo juist niet. Warre voelt het allemaal wel aan, maar weet het ook niet meer. En iedereen zwijgt...
Natuurlijk grijpen de levens van al deze hoofdpersonen uiteindelijk op de een of andere manier in elkaar. Daar kan hier verder niets over gezegd worden. Maar ook voor wie het verhaal gelezen heeft, blijft er nog wat te raden over.

Tot slot 

Uit het voorgaande zou de conclusie getrokken kunnen worden dat het een zwaar boek is. Niets is minder waar. Fieke Gosselaar heeft een lichte en heldere verteltrant, waarbij ze met heel weinig woorden veel zegt en het aan de lezer laat om aan te voelen wat er speelt. Daarnaast zit er genoeg onderhuidse humor in het verhaal. De randstedelijke B&B bezoekers worden neergezet als ramptoeristen die willen weten waar de half ingestorte boerderijen en huizen staan en die De Graanrepubliek hebben gelezen en nu het communistische bolwerk willen zien. Siebo heeft er plezier in ze voor de gek te houden. Maar in de textielzaak in het dorp worden de roddelende dorpsbewoners net zo goed op de korrel genomen.

Er zit een zekere spanning in het verhaal door het onderlinge zwijgen en het verhaal dat op de achtergrond speelt en dat heel langzaam duidelijk wordt. Maar de oplossing daarvan is voor mij niet doorslaggevend. Het is veel meer het verhaal op zich, dat erom vraagt minstens tweemaal gelezen te worden. Dat past in de traditie van andere verhalen waarin het landschap een belangrijke rol speelt, zoals West-Friesland bij Gerbrand Bakker.

Ter afsluiting enkele citaten. Duurt verlaat de dorpskroeg na een gesprek met een oude dorpsbewoner.

"Ik hield van dit soort plekken, rauwer dan ik gewend was. Het maakte de rest onbelangrijk en ik besefte dat iedereen een verhaal had dat een leven een andere wending gaf. Misschien zochten al die mensen plekken op waar ze het idee hadden zichzelf te kunnen zijn, hoewel de man met zijn verhaal zich haast verondschuldigde. Ik moest als vreemdeling niet denken dat hij daar zomaar zat."

Meena heeft vrede met haar beslissing. 

"Daarna stond ze op en liep door de schuur naar buiten. Ze keek naar de lucht en zag een ruwe wolkenjacht het dorp naderen. Het begon met zachte regen en grijzig licht dat de dag korter maakte. Grauw uitzicht vond ze op dit moment een stille zegen, haar diezeg laand vol regen. In de polders begon het koren mee te wiegen en de lucht werd wilder. De lucht was vochtig van troost. Ze wilde genieten van de storm die eraan kwam."

Fieke Gosselaar - Het land houdt van stilte. Amsterdam, Ambo/Anthos, 2018. Geb., 196 pg., isbn:978-90-263-4242-4.

© Jannie Trouwborst, november 2018.