Judith Koelemeijer - Anna Boom

In 2001 verscheen het debuut van Judith Koelemeijer: Het zwijgen van Maria Zachea. Het werd meteen een daverend succes, met hoge verkoopcijfers en een aantal prijzen. Met deze familiegeschiedenis, die op een bijzondere manier verteld wordt, vestigde ze haar naam als literaire non-fictie schrijver wordt er gezegd. (Voor mijn recensie van destijds, zie: HIER).
Die titel kreeg ze overigens pas later. Ik sprak in mijn recensie dan ook in eerste instantie over "oral-history", de vertelde, overgeleverde geschiedenis. Het ging hierbij om haar familiegeschiedenis verteld vanuit de vele perspectieven van de even zovele familieleden. In 2008 verscheen de biografie van Anna Boom (die hieronder besproken wordt) en in 2013 het autobiografische verhaal Hemelvaart (over het noodlottige ongeval dat haar vriendin overkwam tijdens de zomervakantie in Griekenland. Voor mijn recensie zie: HIER).

Wat is literaire non-fictie?

Ik heb wat moeite met de term literaire non-fictie. Het verschil tussen fictie en non-fictie is voor iedereen duidelijk. Non-fictie is feitelijk, met weinig ruimte voor fantasie. Fictie laat de fantasie de vrije loop. Maar een biografie die gebruik maakt van wat fantasie om er een aantrekkelijk leesbaar verhaal van te maken zou ik eigenlijk liever geromantiseerde non-fictie willen noemen. Tenzij het boek echt literaire kwaliteiten heeft. Zo bezien heeft Het zwijgen van Maria Zachea meer recht op de titel literaire non-fictie dan Anna Boom. Reden daarvoor is onder meer de uitgekiende structuur die ze gekozen heeft voor haar debuut. Een citaat uit mijn recensie:

"Judith Koelemeijer heeft er voor gekozen elk interview selectief uit te werken. En wel op zo’n manier, dat de chronologie van de familiegeschiedenis bewaard blijft. Net als die van het ziektebed en het lijden van haar grootmoeder. En van de maatschappelijke ontwikkelingen tussen de geboorte van de oudste (geb. in 1934) en het volwassen worden van de jongste (geb. in 1953). De verhaallijnen lopen parallel. In het levensverhaal van elk kind leren we een stukje kennen van de familiegeschiedenis en nemen we daarnaast kennis van de voortschrijdende behoeftigheid van de zieke, zwijgende moeder. En lezen we hoe de maatschappij langzaam verandert, in een kleine geschiedenis van de twintigste eeuw."

De uitgekiende structuur, het raadsel van het zwijgen waarop antwoorden gezocht worden, de complete familiegeschiedenis die in het verhaal verweven wordt, zonder daarbij de chronologie van het naderende levenseinde van Maria Zachea uit het oog te verliezen en de aandacht die ondertussen aan de maatschappelijke veranderingen gegeven wordt, zijn voor mij redenen om het achteraf literaire non-fictie te noemen.

De trieste geschiedenis van Hemelvaart is een spannend persoonlijk verhaal, dat meerwaarde krijgt door de aandacht voor de verschillende manieren waarop mensen het verlies van een dierbare verwerken, de herinneringen die uiteen blijken te lopen, de wijze waarop men de draad weer op probeert te pakken. En voor Judith zelf de behoefte om meer te weten over het hoe en waarom van het ongeval om het voor zichzelf af te sluiten. Een tegelijkertijd spannend als ontroerend verhaal, goed geschreven. Maar mag je een autobiografie non-fictie noemen? Het gaat weliswaar over feitelijke gebeurtenissen, maar dan toch vooral beschreven vanuit de beleving en de gevoelens van de schrijfster. Een citaat uit mijn recensie:

"Een sentimenteel drama is het zeker niet, wel een aangrijpend verhaal. Niet alleen vanwege de dood die soms zo onverwacht en onverschillig toeslaat, maar ook door te laten zien, welke impact zoiets op iedereen heeft die er op de een of andere manier bij betrokken was, ook na 25 jaar nog. En daarbij is het zo goed geschreven dat je soms bijna vergeet dat je geen fictie leest, maar een puur en soms spannend verhaal over de werkelijke en persoonlijke gevolgen van een niet-te-ontkennen tragische gebeurtenis."

Lastig hoor, die hokjes. Wel literair, zou ik zeggen, maar non-fictie toch niet helemaal.

Anna Boom

En dan Anna Boom, dat in 2008 verscheen, tussen de beide hierboven genoemde boeken in. Hoe moeten we dat noemen? Bij toeval kwam Judith Koelemeijer via een oom in contact met Anna Boom. Haar aanvankelijke terughoudendheid verdween al snel na een nadere kennismaking met de voor haar onbekende vrouw en als journalist zag ze de mogelijkheden voor een interessant verhaal. Ze voerde gesprekken, ging samen met Anna Boom naar belangrijke plekken uit haar leven, las brieven, dagboeken en andere documenten om feiten te checken en een beeld te krijgen van het verleden. Ze zocht zaken na in archieven. Uit dat alles kwam het levensverhaal van Anna Boom voort. Prettig leesbaar opgeschreven en boeiend om te lezen, maar niet echt literair. De term "verhalende journalistiek" is hier meer op van toepassing, zeker als we onder verhalende ook geromantiseerde verstaan.

Het verhaal

Anna Boom die als jonge vrouw van 22 in 1942 naar een geliefde (maar getrouwde) oudere Hongaarse man in Boedapest vertrekt om aan de verstikkende verhouding met haar moeder te ontsnappen, blijkt een zeer interessant leven achter de rug te hebben als Judith haar op 87-jarige leeftijd ontmoet. 

Samenvatting:

In de zomer van 1942 stapt de tweeëntwintigjarige Anna Boom op de trein naar Boedapest. Ze wil weg, naar Géza, de veel oudere Hongaarse man op wie ze verliefd is. Tot dan toe leefde de Nederlandse Anna met haar moeder in buitenlandse pensions, in een geïsoleerde wereld. Nu breekt ze eruit, ook al is het oorlog en is haar Hongaar al jaren getrouwd.
De reis markeert het begin van een uitzonderlijk leven. In Boedapest komt Anna via een vriendin in aanraking met de Zweedse diplomaat Raoul Wallenberg. Ze helpt joden met beschermingspassen en voedsel. Dan begint het Russische beleg van Boedapest en wordt ze meegezogen in de maalstroom van de geschiedenis.
Na de oorlog besluit Anna alles te vergeten. Ze volgt een Franse gezant naar Praag, vertrekt met de boot naar Bombay om met een Zwitserse ingenieur te trouwen en komt op haar achtenveertigste uiteindelijk thuis bij een Hollandse klm-directeur in Estoril. Nooit spreekt ze een woord over haar verleden in Boedapest. Totdat op een nacht de stilte onverwacht wordt verbroken.
Anna Boom is het avontuurlijke verhaal van een vrouw met vele gezichten - van koerierster in Boedapest tot huisvrouw in Zürich - die zich opvallend weinig aantrekt van de conventies van haar tijd en milieu. (Achterflap boek).

Etty Hillesum

Zoals gezegd: een boeiend verhaal dat goed geschreven is. Ik heb me er dan ook best mee vermaakt, al kan ik er niet zo enthousiast over zijn als over haar beide andere boeken. Ik kijk wel uit naar de verschijning van de biografie van de Joodse Etty Hillesum (1914-1943). Zij is in 1943 door de nazi’s in Auschwitz vermoord. In 1981 verscheen haar dagboek Het verstoorde leven: Dagboek van Etty Hillesum 1941-1943. Deze aangekondigde biografie verschijnt in 2020, 75 jaar na het einde van de oorlog. Judith Koelemeijer kreeg de opdracht voor de biografie van het Etty Hillesum Centrum in Middelburg (KLIK HIER).

© Jannie Trouwborst, november 2018.

(N.B. Dat ik de genrebepaling hier extra aandacht heb gegeven, komt mede door mijn aversie tegen de klakkeloos gebruikte term "literaire thriller", die in 9 van de 10 gevallen misplaatst is).

Op 21 november schreven verschillende boekbloggers een recensie over Anna Boom. De links zijn: KARIN, LALAGÈ, ANTOINETTE, SANDRA , ALI en SUE.