Alex Boogers - De lezer is niet dood - schotschrift

"De lezer is niet dood. We laten hem in een verschraald landschap sterven van de dorst. We geven hem zand in plaats van water. Maar dood is hij niet. Hij tijgert. En hij is niet alleen, hij is met meer. Altijd is er wel ergens een lezer – jong of oud, arm of rijk, blank of zwart – die zoekt naar het verhaal dat voor hem is bestemd. Maar niemand neemt de belangrijke taak van verloskundige op zich. Wie helpt de nieuwe lezers op weg? Waar staan de kraamkamers?" In dit schotschrift roept Alex Boogers docenten, boekhandelaren, schrijvers en uitgevers  op om lezers te zoeken waar je ze niet verwacht. (flaptekst).

Wie zich, zoals ik, beperkt tot de Nederlandse literatuur, komt er niet onderuit ook kennis te nemen van dit hartstochtelijke pleidooi van Alex Boogers. En wie, zoals ik, uit overtuiging koos voor het openbare bibliotheekwerk (50 jaar geleden), kan alleen maar met weemoed terugdenken aan de periode waarin het de normaalste zaak van de wereld was, zoveel mogelijk mensen (jong en oud) in staat te stellen via boeken kennis te laten maken met wat de wereld nog meer te bieden had dan hard werken voor een karig loon in een baantje ver beneden hun mogelijkheden.

Er is al veel geschreven over het schotschrift van Alex Boogers. Het lijkt me niet nodig dat allemaal nog eens te herhalen. Ik kan me vinden in zijn betoog. Eigenlijk komt wat hij schrijft neer op de "economisering van het boekenvak" (zoals Jesse Klaver zou zeggen). 

Citaat pg. 63: De schrijver als ondernemer. De beurshandelaar die wekelijks de stijging of daling van zijn aandelen bekijkt in de Bestseller 60. De docent als bedrijfsleider die moet bevoorraden die de spullen er door heen moet jagen, de verplichte lesstof. Het boek als zaak, en in het onderwijs vooral als bijzaak.
De schrijver als verkoper: al tienduizend exemplaren verkocht, al twintigduizend exemplaren verkocht, al vijftigduizend exemplaren verkocht. Nu al vierde druk, zesde druk, negende druk. De accountmanagers van de literatuur met hun cijfers in plaats van letters. Wat betekent zoiets nu werkelijk? Voor wie zijn ze aan het werk? Wat hebben ze u te zeggen, of mij?

Ook in Eland van Lykele Muus (KLIK HIER)  wordt de draak gestoken met een uitgever die nauwelijks interesse heeft in het manuscript van een nieuw boek, als het maar met veel gerichte publiciteit een verkoopsucces wordt. Die alleen enige richtlijnen aangaande de inhoud geeft die dat moeten garanderen. En dat verhaal lees je tegenwoordig ook wel eens tussen de regels door bij interviews met schrijvers: "mijn redacteur vond dat ik het verhaal moest aanpassen".  Dat zal, als het goed is, bedoeld zijn ter verhoging van de kwaliteit, maar hoe vaak is het advies ingegeven door de commercie? Kun je dat als lezer achteraf nog vaststellen? 

Alex Boogers: "Altijd is er wel ergens een lezer - jong of oud, arm of rijk, blank of zwart - die zoekt naar het verhaal dat voor hem is bestemd. Maar niemand neemt de belangrijke taak van verloskundige op zich. Wie helpt de nieuwe lezers op weg? Waar staan de kraamkamers?"

Hij roept de docenten, boekhandelaren, schrijvers en uitgevers op er iets aan te doen, maar hij vergeet waar zijn eigen zoektocht begon: in de bibliotheek. Ooit lag deze belangrijke taak bij de (jeugd-)bibliothecarissen. Ik leerde destijds bij de aanschaf van boeken rekening te houden met de bevolking van de wijk waarin de bibliotheek stond, lezers vroegen om advies, kinderen kwamen er lezen of boeken halen voor werkstukken of gewoon omdat ze iets interessant vonden. Dat waren de kraamkamers! Maar met lede ogen heb ik moeten toezien hoe eerst de deskundigheid verdween ("vrijwilligers kunnen ook stempelen") en daarna de bibliotheken zelf. Wie nu een boek wil lenen moet er een eind voor reizen of het online opvragen (dan moet je dus al weten wat je hebben wilt). In de grote bibliotheken is geen tijd meer voor advies, uitlenen en inleveren doe je zelf. Advies is er wel online (met schuifjes aangeven waar je voorkeur naar uitgaat), maar dat haalt het natuurlijk nooit bij rondsnuffelen, iets aangereikt krijgen dat bij je past omdat de bibliothecaresse je voorkeuren en belangstelling kent. De Openbare Bibliotheek, ooit de plek die het voor iedereen mogelijk moest maken zich in boeken te verdiepen, om te lezen, leren of kennis op te doen, is kapotbezuinigd.

Alleen de basisschoolbibliotheken hebben de slag overleefd, daar valt nog iets te winnen. Maar op die leeftijd lezen kinderen ook nog graag. In de gemiddelde middelbare schoolbibliotheek zul je de boeken waar Alex Boogers het over heeft, niet snel vinden.

Toch wil ik niet in mineur eindigen. Het meest hoopvolle bericht dat ik las, ging over een vmbo-leraar Nederlands die zijn leerlingen voorlas uit boeken die bij hun belevingswereld pasten. En die dat zo boeiend kon, dat ze uit zichzelf aan het lezen sloegen. En als ze dan ook nog eens in hun schoolbibliotheek boeken kunnen vinden die daarbij aansluiten.... wie weet komt het dan toch nog goed.

Alex Boogers - De lezer is niet dood. Schotschrift. Amsterdam, Podium, 2016. Pb., 64 pg. ISBN: 978-90-5759-790-9.

© JannieTr, januari 2016.

Ik lees Nederlands 2016: 4/35.