Lykele Muus - Eland

"Wie de waarheid spreekt, moet op de wraak van de leugenaars rekenen". Dit citaat uit Mephisto van Klaus Mann staat zowel op de kaft, als binnenin Eland als motto. Een intrigerend citaat dat een bijzonder verhaal belooft en dat zijn zeggingskracht meer dan waar maakt: binnen het verhaal, maar ook nog lang nadat het boek is dichtgeslagen.
Hoewel Lykele Muus al veel voor toneel heeft geschreven is Eland zijn debuutroman en ik acht hem zeker een kanshebber voor de AVN debutantenprijs 2016. Weliswaar zonder alle andere debuten gelezen te hebben, maar met Birk (KLIK HIER) van Jaap Robben (de winnaar van 2015) in het achterhoofd. Hun boeken hebben wel iets met elkaar gemeen. 

Samenvatting

Daniel Meskes klimt uit zijn wieg en kruipt naar de donkere kamer van zijn vader, waar hij een emmer giftige foto-inkt aan zijn mond zet. Een geniale dokter opereert en reanimeert hem tegelijk. Daniel is een medisch wonder. Jaren later klimt Daniel op het dak van de lokale bibliotheek. Hij bekijkt de mensen en luistert naar alles wat ze zeggen: de leugens, het geroddel. Hij besluit alleen nog maar de waarheid te spreken, want iedereen wordt maar verdrietig van geheimen. Met de waarheid kun je tenminste niets kapotmaken. Maar hoe houd je dat vol, een leven zonder liegen? En wat moet je doen als je niet weet wat de waarheid is? In filmische scènes, bevolkt door kleurrijke personages die aan die van John Irving doen denken, schept Lykele Muus de verrassende en overtuigende wereld van Daniel Meskes; een wereld die verdacht veel op de onze lijkt. Eland is een ontroerende bildungsroman over liefde, waarheid en identiteit. (Achterzijde boek).

Leeservaring

Vlak voor Kerstmis kreeg ik tot mijn verbazing een mail van Lykele Muus met het verzoek zijn boek te willen lezen en beoordelen. Het bleek dat Inge (van Inge Leest - KLIK HIER) hem getipt had mij daarvoor eens te benaderen. En hoewel ik zelden boeken lees die ik niet zelf heb uitgezocht, kon ik hierop geen nee zeggen, want Inge en ik houden van ongeveer dezelfde boeken. Toen het boek hier kort daarna arriveerde, volgde er opnieuw een verrassing: niet alleen zat er een aantal grappige elandjes in de envelop, maar ook een heel dik boek: 484 pg. En ik houd helemaal niet van dikke boeken! Maar ja, beloofd is beloofd. Dus er zat niets anders op dan na het vertrek van de kleinkinderen, vlak voor Oud en Nieuw, er maar eens aan te beginnen. Dat werd dus de derde verrassing: eenmaal begonnen kon ik me er met moeite van losrukken. En binnen een week was het uit. Mij verbijsterd achterlatend.

Een Bildungsroman staat in de omschrijving. Dat klopt. Chronologisch, vrijwel zonder flashbacks, volgen we Daniel vanaf het moment dat hij als baby zijn vaders schuurtje inkruipt en van de foto-inkt drinkt en daarna tot hij ongeveer 20 is. In 6 delen, onderverdeeld in korte hoofdstukken. Het perspectief ligt meestal bij de opgroeiende Daniel. Regelmatig wordt die levenslijn echter onderbroken door een hoofdstuk uit het leven van Dokter Goetmakers (de chirurg die Daniel destijds het leven redde) en zijn vrouw. De zwart-wit foto's waarmee elk nieuw deel begint, spreken me wel aan, ze benadrukken het feit dat Leon, de vader van Daniel, fotograaf is.

Gaandeweg worden de twee verhaallijnen met elkaar verknoopt en vormen ze de opmaat tot het laatste deel, waarin Daniel plotseling 48 is. In dat deel wèl flashbacks, om het tussenliggende verhaal compleet te maken. Een bijzonder deel ook, omdat allerlei ontwikkelingen op het gebied van de techniek, communicatie, lezen, literatuurbeleving, levenshouding etc., die zich op dit moment al aarzelend aftekenen, dan als normaal beschouwd worden, ook al koestert Daniel toch nog hoop voor het voortbestaan van het gedrukte boek... (Ik zie dit hoofdstuk niet als enkel een futuristisch plaatje, maar meer als een waarschuwing voor wat dreigt verloren te gaan, als we niet opletten. Of voor het gevaar dat we alleen nog te lezen zullen krijgen wat recensenten en uitgevers ons, om verschillende redenen, voorschotelen...).

Tot zover de structuur. Over de stijl valt weinig op te merken: prettig leesbaar met goed geschreven dialogen. Filmische scenes wordt er gezegd, daar ben ik het mee eens. Daarom word je zo het verhaal in getrokken, denk ik, alsof je er bij staat. Bewondering heb ik ook voor het psychologisch inzicht waarmee alle hoofdpersonen, op verschillende leeftijden, neergezet worden. Of het om de peuter, de tiener of de volwassen Daniel gaat, om Dokter Goetmakers of zijn vrouw, om vader Leon of moeder Francis, zijn broertje Pepijn of Winnie (hun Surinaamse oppas): ze zijn levensecht en hun gedragingen passen daar op een vanzelfsprekende manier bij. 

Tja en dan de thema's die het verhaal dragen. Het kan niet op: liefde, waarheid en identiteit, staat er op de flap. Maar ook de dood, ouder-kindrelaties, vriendschappen, ambities. Het is onmogelijk in dit korte bestek een idee te geven hoe ingenieus deze thema's uitgewerkt worden binnen het totale verhaal.

Dat alles maakt dat dit tevens een uitstekend leesclubboek zal zijn. Er worden zoveel thema's aangesneden die om een uitwisseling van standpunten en gedachten daarover vragen. Daar raak je op één avond niet over uitgepraat!

Een citaat (tijdens de uitvaartdienst voor Winnie, zijn surrogaatmoeder en oppas):

"Alle mensen in de kerk hadden hetzelfde masker opgezet, een ietwat bescheiden blik die ernst en betrokkenheid uitstraalde. Maar door dat masker werd alles wat ze verborgen hielden juist zichtbaar. Het was onmogelijk om zo lang in zo'n stenen koelkast te blijven zitten zonder je schuldig te gaan voelen. En toch, als de dienst straks voorbij was en ze door de dubbele klapdeuren het plein betraden, schudden ze dat masker zo weer van zich af. Het was behoorlijk vermoeiend om zo'n leugen lang vol te houden. Je gezicht lang in de plooi te houden."   (......)

(En als hij aan de beurt is voor zijn toespraak denkt hij):

" Waarom schrijf ik dat boek over Winnie?" Nu pas drong het tot hem door. "Door te schrijven kan ik de mensen in contact brengen met wie ze werkelijk zijn." Hij had het idee dat Winnie zijn gedachten kon horen. "Ontroering verdrijft de leugens en door mensen te ontroeren help je ze eerlijker te worden."

Daniel blijft schrijven, na een aarzelend begin. Dat hoop ik van Lykele Muus ook, want ook hij heeft een ontroerend en vooral doordacht boek geschreven dat het waard is door velen gelezen te worden.

Lykele Muus - Eland. Amsterdam, Nijgh & Van Ditmar, 2015. Pb., 484 pg., met zwart-wit ills. ISBN: 978-90-388-9930-5.

© Jannie Tr., januari 2016. 

(Hoewel "Ik Lees Nederlands" voor het komende jaar geen opvolgers heeft kunnen vinden, ga ik in het Jaar van het Boek maar gewoon verder met mijn eigen ILN 2016. Ik ga voor 35 oorspronkelijk Nederlandse boeken: dit was nummer 1. )