Elke Geurts - Lastmens & andere verhalen

Met Elke Geurts maakte ik op heel verrassende wijze kennis via De Weg naar Zee (KLIK HIER) in 2013. Het is één van de boeken die zoveel indruk op me maakte, dat ik het nog steeds aanprijs en dat me deed besluiten ook haar twee eerder verschenen verhalenbundels te lezen. Haar veelgeprezen debuut Het besluit van Dola Korstjens (2008) las ik nog niet, maar wel haar tweede verhalenbundel Lastmens (2010)(KLIK HIER)

Onlangs is er opnieuw een verhalenbundel verschenen met de titel Lastmens & andere verhalen. Van de 10 verhalen die daarin staan komen er 2 uit Lastmens (Lastmens en Retour Carboon). De overige 8 verhalen zijn nieuw voor mij (5 daarvan zouden in haar debuutbundel hebben gestaan). Bijzonder is dat Esther Gerritsen ze uitgezocht heeft en een voorwoord schreef voor deze bundel. Een betere aanprijzing is haast niet mogelijk!

Samenvatting 

De personages in de verhalen van Elke Geurts willen van hun alledaagse bestaan een A-leven maken, al gaan de dingen steeds anders dan ze hadden bedacht. Een veertienjarig meisje zet alles op alles om goed voor haar familie te zorgen, maar is vermoedelijk het kwaad zelf; een neurologe wordt 's nachts van haar fiets geschoten en wil nog iets voor de wereld betekenen; een stadse dame wreekt zich op haar stervende plattelandsoom; een moeder neemt afstand van haar driejarig dochtertje door zich uit te geven als haar au pair. Esther Gerritsen schreef een inleiding bij deze bundel, die de beste verhalen van Elke Geurts bevat tot nu toe. (Achterzijde boek)

Leeservaring

Het proza van Elke Geurts blijft fascineren, of het nu in de vorm van een roman of van korte verhalen gegoten wordt. Misschien zijn de korte verhalen wel heftiger, omdat je steeds opnieuw geconfronteerd wordt met een situatie die normaal lijkt, maar gaandeweg steeds beklemmender wordt en veelal eindig met een open einde waar je nog lang over kunt dubben. Soms lukte het me niet om meer dan 2 verhalen op een avond te lezen. Dat een kort verhaal je nog zo lang bezig kan houden is op zich al bijzonder. En hoewel ik uitkijk naar een nieuwe roman, weet ik eigenlijk niet of dit misschien wel is wat ze het beste kan: intrigerende korte verhalen schrijven.

De titel van de bundel is Lastmens, naar het meest aangrijpende verhaal uit de vorige bundel. Ook bij de tweede keer lezen werd ik geraakt: door de moeder die eigenlijk geen kind wilde, die niet goed weet hoe ze haar op moet voeden, besluit zich als haar au-pair te gaan gedragen en de kilheid waarmee ze haar kind bejegend. Je begrijpt hoe het zo uit de hand kon lopen, maar niet dat ze niet vermurwd wordt door de peuter die het allemaal niet meer begrijpt en de altijd afwezige vader net zo mist als haar moeder.
Is dit een absurd verhaal? Nee, ongelooflijk, maar niet ondenkbaar. Het thema past bij de andere verhalen uit de bundel met meestal vrouwen of meisjes in de hoofdrol. Allemaal lijden ze onder het gezinsleven en/of de familierelaties. Vaders, ooms, minnaars ze vormen doorgaans een bedreiging of belemmering van hun ontplooiing of geluk.

Wat als een onschuldig beschrijving van een normaal leven begint, verandert ongemerkt is een wurgende toestand waarvan niet helemaal duidelijk is of die echt gebeurt (zou best kunnen), gefantaseerd wordt, gevreesd wordt (in gedachten), een nachtmerrie blijkt. De grens van waar de werkelijkheid overgaat in fantasieën, hallucinaties e.d. is soms moeilijk te ontdekken.

Alleen wie zelf over voldoende fantasie beschikt, kan zich mee laten slepen door het verhaal, kan aanvaarden dat het echte leven soms absurder is dan wat je zou kunnen fantaseren. Kan aanvaarden dat jouw werkelijkheid niet die van een ander hoeft te zijn. En dat maakt tevens het open einde van de meeste verhalen zo gruwelijk en benauwend. De consequenties van doordenken na de laatste zin, zijn soms angstaanjagend: Denkt ze maar dat oom de baby iets aangedaan heeft, is het haar angst die dat spookbeeld oproept? Of is er echt iets helemaal mis gegaan?

Omdat Elke een meester is in de stijl die "show-don't-tell" wordt genoemd wordt alles nog beklemmender: de lezer moet zelf invullen wat er niet staat. Maar ongemerkt dwingt ze je met haar taalgebruik in een bepaalde denkrichting, die je eigenlijk niet op wil. Gewoon omdat het mogelijk is, maar ook zo schrijnend of pijnlijk of aangrijpend.

Een citaat tenslotte uit De tussenbuurvrouw. Een jonge vrouw woont met haar dochtertje op de eerste verdieping, op de tweede een oude vrouw die dol is op het kind en haar als haar kleindochtertje beschouwt. Het slaapkamertje van de peuter is op de zolderverdieping. Dan vertelt de jonge vrouw haar dat ze gaat verhuizen.

"Ik hoor het kraken van de houten trap naar de zolder en hoef de babyfoon niet tegen mijn oor te drukken om het gescharrel op de derde verdieping op te vangen. Zelfs de piep in het oor van de tussenbuurvrouw (red. een kwaaltje) klinkt al luid en duidelijk door mijn kamer. Het geluid van op volle toeren draaiende wasmachines zwelt aan. Het rode licht knippert vanaf de schoorsteenmantel. System not linked."

Hoe het verder gaat en waarmee de lezer wordt opgezadeld? Daarvoor zul je de laatste alinea's van het verhaal moeten lezen en daarna je eigen fantasie gebruiken. Er zijn meer dan 2 mogelijkheden te bedenken. Maar Elke geeft in elk geval geen uitsluitsel.

Ik weet dat verhalenbundels zelden in leesclubs worden besproken, maar dit zou er een kunnen zijn die daar erg geschikt voor is. Vanwege het thema, de schrijfstijl en vanwege de grens tussen fantasie en werkelijkheid. Kies desnoods drie verhalen uit die nader besproken gaan worden en ontdek hoe anderen hun fantasie gebruiken, welk einde zij zien, waar die grens ligt voor verschillende lezers. Een fascinerende leesclubavond, daar ben ik van overtuigd.

Elke Geurts - Lastmens & andere verhalen. Amsterdam, De Bezige Bij, 2015. Pb., 268 pg., met een voorw. van Esther Gerritsen. ISBN: 978-90-234-9534-5.

© JannieTr, januari 2016.

Ik lees Nederlands 2016: 3/35.