Tania Heimans - Het huis met de leeuwen

DIERENTUINEN staat er op de sticker die de bibliotheek op de rug van het boek heeft geplakt. En daar vind je het boek ook: op de plank tussen de dierentuinboeken. Begrijpelijk, want een boek moet toch ergens een plekje krijgen. Maar een beetje jammer is dat wel, omdat het boek over zoveel meer gaat dan alleen de geschiedenis van Diergaarde Blijdorp tussen 1900 en 1950.

Samenvatting

Weinig mensen weten dat er aan de voorzijde van Rotterdam Centraal ooit een diergaarde lag. Lange tijd was deze uitgestrekte tuin vol exotisch leven een lustoord voor de elite. Daar stond ook het huis van de laatste diergaarde - directeur en zijn gezin: dr. Koenraad Kuiper, zijn vrouw Corry en hun vier kinderen. Een bezoek aan de Rotterdamse dierentuin was voor Corry als kind altijd al een avontuur. Toen ze er in 1924 met haar gezin kwam wonen wilde ze meer zijn dan alleen de directeursvrouw. Ze schreef voor NRC een column over haar leven, verbleef regelmatig in het artistieke milieu in Zwitserland en verkoos vaak haar eigen vrijheid boven de dienstbaarheid aan het gezin. Maar daarnaast bood zij een thuis aan pleegkinderen, leeuwenwelpen en dingo’s. Het bombardement van mei 1940 maakte een tragisch einde aan de diergaarde.
In Het huis met de leeuwen tekent Tania Heimans niet alleen de geschiedenis op van een bijzondere diergaarde, maar geeft ze bovenal een prachtig portret van een vrouw die haar tijd ver vooruit was. Het levensverhaal wordt verteld tegen de roerige achtergrond  van Nederland in de eerste helft van de twintigste eeuw. (Achterzijde boek).

Leeservaring

Met het werk van Tania Heimans maakte ik kennis via haar debuut Hemelsleutels (KLIK HIER).
Dat was in 2008, maar het boek en dus ook haar naam staan me nog helder voor de geest. Tel daarbij op dat ik de stad en de huidige diergaarde goed ken, dan is het niet zo verwonderlijk dat ik slechts een halve aanbeveling nodig had om dit boek te willen lezen. Het bleek een nog groter genoegen dan ik van te voren ingeschat had.

Tania Heimans heeft een non-fictie boek geschreven waarvoor ze (blijkens de verantwoording achterin) veel research heeft gepleegd. Naast het bestuderen van de vele archiefstukken  nam ze ruim de tijd om te spreken met nakomelingen, vrienden en bekenden van het inmiddels overleden echtpaar Kuiper-de Jongh. Daar is een prettig leesbaar boek uit voortgekomen waarin naast de geschiedenis van de dierentuin ook een levensecht portret van Corry Kuiper geschetst wordt en we een indruk van de sociale verhoudingen krijgen in de eerste helft van de twintigste eeuw.

Alle feiten kloppen, maar dat het een heerlijk boek is om te lezen komt door de manier waarop Tania Heimans gebruikt heeft gemaakt van de vele stukjes die Corry schreef en de verhalen van anderen over Corry. Zelf zegt ze daarover:

"Ook al is Het huis met de leeuwen op uitgebreid historisch onderzoek gebaseerd, het verhaal is gereconstrueerd als een roman. Met de vrijheid van de verbeelding heb ik het verhaal in scènes geschreven en me in de gedachtewereld van Corry proberen te verplaatsen. Dat laatste was alleen mogelijk doordat zij zo uitgesproken was en zo openhartig over haar gevoelens en twijfels schreef. Desondanks pretendeer ik niet de werkelijkheid van deze persoonlijke geschiedenis in al zijn facetten te hebben gevangen, dit verhaal blijft mijn interpretatie."

Voor mij is deze opzet zonder meer geslaagd. Door het perspectief van het verhaal bij Corry te leggen wordt de lezer nauwer bij het wel en wee van de dierentuin betrokken en krijgt meteen een inkijkje in de belemmerende omstandigheden voor vrouwen, nog maar zo kort geleden, om hun eigen idealen na te streven. Ook de sociale omstandigheden krijgen via haar aandacht: de kloof tussen rijk en arm, de ongelijke verhouding tussen echtelieden, de opkomst van het nationaal socialisme, de verwoestingen in de oorlog en alle ellende die daaruit voortkwam. En de dieren worden niet vergeten: van benauwde hokken tot de vrije ruimten die Koen Kuiper voor ogen had voor zijn dieren.

Toch blijft de hoofdrol voor de dierentuin, die Corry net zo aan het hart gaat als dat bij haar man het geval is. Want ondanks haar eigen aspiraties maakt ze die, soms met grote moeite, ondergeschikt aan het belang van de dierentuin en haar positie als vrouw van de directeur. Maar omdat er zich onderhuids veel roert bij Corry zoekt ze een uitlaatklep en vindt die in het schrijven van stukjes (over huisvrouwenzaken, zo onschuldig mogelijk), waarbij ze zich soms wel eens laat gaan in een pleidooi dat dichter bij haar eigen gedachten en gevoelens over haar onderdrukte positie ligt.

Toch beseft ze dat ze als directeursvrouw in bevoorrechte omstandigheden verkeert. Ze heeft wel oog voor de sociale ellende die zich vlak om de hoek van de diergaarde bevindt, maar weet er niet goed raad mee. Al voor de oorlog uitbreekt, richt ze samen met anderen een hulporganisatie op, voor het geval dat het mis gaat. Dat blijkt na de bombardementen een belangrijke besluit geweest te zijn.
Maar al doet ze geregeld iets voor minder fortuinlijke medemensen, Tania Heimans laat haar toch vooral zien in haar eigen milieu en als vrouw met feministische aspiraties die er af en toe uit moet breken om de verplichtingen van het gezinsleven weer aan te kunnen. 

Kortom een spannend verhaal over de opkomst en ondergang en de herrijzenis van de Diergaarde van Rotterdam tussen 1900 en 1950. Verteld via een eigenzinnige vrouw die daar met haar gezin getuige van was en die zich niet neer kon leggen bij een huisvrouwenbestaan. Misschien geen felle feministe, maar toch zeker een vrouw die verwoordde wat meer vrouwen dwarszat in die periode.

Tania Heimans - Het huis met de leeuwen. Amsterdam, Ambo/Anthos, 2015. Pb., 367 pg., zw.-w. foto's, bronnen en lit. opg.. ISBN: 97890-472-0378-0.

© JannieTr, januari 2016.

Ik lees Nederlands 2016: 5/35.