Gerbrand Bakker - Jasper en zijn knecht (deel 2)

Met het werk van Gerbrand Bakker maakte ik kennis toen hij met Boven is het stil één van de drie genomineerden was voor de Debuutprijs 2008. Ik was onder de indruk en met mij veel lezers blijkbaar. Want voor dit boek ontving hij het Gouden Ezelsoor, de Debutantenprijs en de Boekdelenprijs 2008. Het boek werd daarna genomineerd voor de AKO Literatuurprijs, de Anton Wachterprijs, de Libris Literatuur Prijs en een aantal buitenlandse prijzen. In juni 2010 werd aan The Twin (vertaald door David Colmer) de International IMPAC Dublin Literary Award toegekend.

Vanaf dat moment ben ik hem blijven volgen. Ik las zijn boeken, zijn weblog Gerbrandsdingetje, zijn columns en de interviews. Ik ging mij steeds meer verbazen over de reacties op (of het negeren van) zijn werk en zijn successen in het buitenland door "het literaire wereldje". Wat was hier aan de hand?  Had ik het verkeerd toen ik schreef dat Juni een prachtig boek was? Nee, getwijfeld daarover heb ik nooit! Gelukkig voor Bakker kreeg hij elders in de wereld daarvoor wel de lof die hem toekwam.

Deze inleiding is nodig om duidelijk te maken waarom ik liever over leeservaring spreek dan over een recensie. Ik zal dat nog wel eens uitdiepen in een ander blog. Maar ik wil me nu beperken tot Jasper en zijn knecht. Mijn leeservaring zal een totaal andere zijn dan iemand die alleen Boven is het stil gelezen heeft en ook anders dan die van een beroepsrecensent. Omdat ik al veel persoonlijke feiten, citaten uit Gerbrandsdingetje, juryrapporten en buitenlandse recensies kende, las ik het boek met een gevoel van herkenning. En bleef ik hangen bij de nieuwe feiten, filosofische en psychologische overwegingen en analyses, zijn conclusies over het verleden en zijn ideeën over de toekomst. Ook in een autobiografie is er niemand die de schrijver ervan vertellen kan wat er in moet komen te staan. Maar dat hij erg open is geweest, is zonder meer duidelijk.

Zijn verontwaardiging over de miskenning is nog altijd niet helemaal verdwenen. Door het allemaal nog eens met de bewijzen op een rijtje te zetten is het alsof hij er voor zichzelf een punt achter wil zetten. Als ik hem hoor en zie bij de presentatie van dit boek, dan oogt hij ook meer ontspannen en zelfverzekerder.

Foto: Jolijn Snijders VK Magazine

Over zijn analyse ten aanzien van zijn psychisch welbevinden, in het verleden en nu met medicijnen, kan ik onmogelijk oordelen. Of de problemen die hij ondervond voortgekomen zijn uit de verdrinking van zijn broertje en het ontbreken van nazorg (zoals die meestal ontbrak toentertijd) of aangeboren is, is eigenlijk niet meer relevant. Het is zoals het is, hij zal er mee moeten leven. Iedereen heeft wel een dood broertje, zegt hij heel nuchter en symbolisch. (En ik moest daarbij denken aan de zelfmoord van het zusje van Renate Dorrestein.)
 "Ik heb geluk en gelukkig zijn afgeschaft. Ik streef naar tevredenheid." stelt hij in een interview in de Volkskrant. Ook al zo'n waardevolle ontdekking. Vind ik dan, omdat ik allang volgens de bekende dichtregels van Bloem over de nachtegalen leef.

Zo'n vraag als: "Ben ik wel een schrijver? Of ben ik iemand die boeken geschreven heeft?" Dat lijkt op hetzelfde neer te komen, is het echter niet. Hij beschouwt de eerste als een ambachtelijk schrijver. Zijn conclusie luidt: Dat kan ik niet: mezelf dwingen een boek te schrijven (of een opdracht daartoe aan te nemen). Er komt een boek of niet. Het gaat om het boek, om de reden of de noodzaak iets te schrijven. Volgens mij ben ik dan dus meer iemand die boeken schrijft of geschreven heeft dan een schrijver. Uiteindelijk is het resultaat in beide gevallen een boek. Het verschil zit 'm in de manier waarop degene die dat boek geschreven heeft er mee omgaat.

Voor mij is een "echte schrijver" iemand die voldoende talent, fantasie en vakkennis heeft, maar die daarnaast de innerlijke noodzaak voelt tot het schrijven van juist dat ene boek. Misschien een te romantisch idee, maar als ik zijn overwegingen zo lees, dan spreekt hier een echte schrijver (niet te verwarren met de "brood-schrijver"). Het is heel goed mogelijk dat te vergelijken met de gedrevenheid van kunstschilders.
En deze echte schrijver heeft een prima stek gevonden in de Eiffel, met een schrijfhok. Tegen Das Magazine (april 2014) zei hij: "Ik heb wel zin om zin te hebben. Want ik vind dat heerlijk hoor dat schrijven. Zo geconcentreerd bezig kunnen zijn." Nu is daar Jasper en zijn knecht. Naarmate het boek vordert is het schrijfplezier er steeds meer aan af te lezen. En dat gun ik hem zo: zin om te schrijven, er weer plezier in vinden. Schrijven om te schrijven. Misschien wordt het een boek, misschien ook niet. Maak niet uit.

Mijn Leeservaring is daarmee geworden tot een meebeleven van de zoektocht naar antwoorden op voor Bakker belangrijke levensvragen. Hij heeft al schrijvende het een en ander opgelost, lijkt het. Daarover ben ik blij voor hem. Want al noemt hij zichzelf een moeilijk mens, ik heb na zoveel jaar een heel ander beeld, dat ook uit dit boek naar voren komt. Een kwetsbaar, zachtmoedig mens, niet erg assertief, maar wel empathisch. Die liever in zijn eentje zit te schrijven dan lezingen houdt en in vliegtuigen de wereld over reist.. Maar die dat toch allemaal maar gepresteerd heeft, omdat dat er nu eenmaal bij hoorde.

Tot slot: deze Leeservaring is subjectief. Dat mag. Een recensie zou objectief moeten zijn. Maar zolang er over één en hetzelfde boek door beroepsrecensenten totaal verschillend geoordeeld wordt, moet ik wel tot de conclusie komen dat ook daar subjectiviteit meespeelt. Juni is een prachtig boek en zolang die mening gedeeld wordt door het overgrote deel van de buitenlandse literaire wereld, mag je er van uitgaan dat dat klopt. Dus voor wie het nog niet las: nog steeds te koop, nieuw en tweedehands, of te leen in de bieb, ook als e-book! Mijn bespreking staat hier: JUNI

Gerbrand Bakker - Jasper en zijn knecht. Amsterdam, De Arbeiderspers, 2016.  Paperback, 391 pg., Privé-domein nr. 287. ISBN:978-90-295-0512-3.

© JannieTr, juni 2016.

Ik lees Nederlands 2016: 24/35