Annejet van der Zijl - Jagtlust

De ondertitel van dit boek luidt: Hoe in een Goois buitenhuis de wereld openging. Het verscheen in 1998 en ik zette het direct op mijn verlanglijstje. Maar zoals dat wel vaker gaat: er verschijnt zoveel moois om te lezen, dat het er niet van kwam. Totdat ik kort geleden de aankondiging zag, dat er op 23 september een kleine tentoonstelling geopend wordt in het Letterkundig Museum (KLIK HIER) over Fritzi ten Harmsen van der Beek.

Ik hoorde voor het eerst van haar via het Schrijversprentenboek over Remco Campert: Al die dromen al die jaren (KLIK HIER) dat in 2009 las. Remco was lang geleden met haar getrouwd en in het Schrijversprentenboek kwamen ook Jagtlust en de belevenissen van de (al dan niet tijdelijke) bewoners aan bod.

Hoewel haar oeuvre bescheiden is, wordt F. Harmsen van Beek (1927-2009) tot de grootste dichters van Nederland van de twintigste eeuw gerekend. Veel van haar collega's, onder wie A. Roland Holst, Remco Campert en Hugo Claus, waren in de ban van haar talent. Ook was ze een begenadigd kunstenaar, zoals eens te meer blijkt uit het onlangs verschenen F. Harmsen van Beek. Stoeten ritseldingen. In dit Schrijversprentenboek komen zowel de literaire als beeldende talenten van deze veelzijdige, eigenzinnige kunstenares samen aan de hand van unieke documenten, foto’s en archiefmateriaal.

Samenvatting

In Jagtlust brengt Annejet van der Zijl een van de meest fascinerende mythes van de Nederlandse literaire geschiedenis tot leven. In de periode 1854-1971 groeide dit vervallen Gooise landhuis uit tot een artistieke vrijplaats van on-Hollandse allure. Het middelpunt was de even geheimzinnige als betoverende dichteres en eigenares van Jagtlust Fritzi Harmsen van Beek. Onder de talloze schrijvers en kunstenaars die in haar ban raakten, waren Remco Campert, Gerard Reve, Peter Vos en Cees Nooteboom. Bij haar vonden ze alles wat in het aangeharkte Nederland van die jaren nog taboe was: tomeloze passies, ongebreidelde creativiteit en experimenten met vrije seks, drugs en alcohol. ‘Je stampte met je voet op de grond en het was feest’, aldus Campert. Maar ook aan dit feest kwam een einde, en toen bleek dat niet iedereen even welgevaren was bij de prachtige chaos die Jagtlust heette. (samenvatting bij luisterboek van Rubinstein)

Leeservaring

Jagtlust was het debuut van Annejet van der Zijl. Na de eerste druk in 1998 (die ik gebruikte om te lezen) verschenen er nog vele drukken. In 2010 kwam de 9de herz. druk uit (de schrijfster had inmiddels genoeg ervaring om iets te willen wijzigen aan haar eersteling) en in 2012 een 10de vermeerderde druk. Hierbij werden nog een aantal verhalen die verband hielden met Jagtlust opgenomen. In 2005 verscheen ook nog een luisterboek. Omdat de overige boeken voorzien zijn van toepasselijke zwart-wit illustraties is dat geen aanrader, ondanks dat Remco Campert een deel van de teksten ingesproken heeft.

Voor het schrijven van het boek heeft Annejet van der Zijl niet alleen vele schriftelijke bronnen bestudeerd, maar ook gesprekken gevoerd met een aantal van de bezoekers en voormalige bewoners van Jagtlust. Ze waren bereid haar genoeg te vertellen om er een aantrekkelijk leesbaar geheel van te maken. Mee speelt natuurlijk ook dat de toen nog jonge schrijvers en kunstenaars ons inmiddels bekend zijn als gevestigde lieden. Terugkijken op hun "jeugdzonden" is vermakelijker dan in geval van onbekenden.

Hoewel de geschiedenis van het huis de rode draad van het boek vormt, is de meeste aandacht voor Fritzi, haar gasten en haar familie. Haar vader en moeder hadden een fortuin verdiend met o.a. hun teken- en schrijfwerk voor Flipje (Betuwejamfabriek in Tiel) en illustraties voor kinderboeken in binnen- en buitenland. Toen hun kinderen Fritzi en Hein na het overlijden van hun ouders het huis en het fortuin erfden was het hek van de dam. Vanaf 1953 leefden broer en zus er op los en daar profiteerden velen van. Aanvankelijk had ik nog het gevoel dat dit een reactie was op de schaarste en donkere tijden van de oorlog, maar langzamerhand wordt een en ander steeds triester en onbegrijpelijk. De meeste kunstenaars en schrijvers begonnen tenslotte aan een serieuzere loopbaan en Fritzi bleef eenzaam achter. Uiteindelijk moest Jagtlust in 1971 ontruimd worden en gelukkig bleken de oude vrienden bereid een plekje voor hun vriendin te bekostigen in Garnwerd (Groningen): een arbeidershuisje met tuintje waar ze tot aan haar overlijden in 2009 zou blijven wonen.

"Het huis, nu precies honderd jaar oud, bleef achter, uitgeput van alle mensen die er hun voetstappen hadden gezet. Nog steeds spelden de smeedijzeren sierletters op het balkon de  naam die zo'n legendarische klank had verworven. Maar aan die prachtige, chaotische Jagtlustperiode was definitief een einde gekomen."

In het laatste hoofdstuk vertelt Annejet van de Zijl hoe het de anderen is vergaan en dat slechts een enkeling trouw bleef aan de principes van de Jaglustperiode. Ook Fritzi veranderde niet. Ze heeft nooit veel waarde gehecht aan het uitgeven van haar teksten en verbood zelfs dat dat nog zou gebeuren na haar overlijden. Toch schijnen daar nu plannen voor te zijn. Voor de kinderen van deze generatie viel het niet mee uiteindelijk in een gedisciplineerder leven te aarden. Vooral het verhaal over het leven van Gilles, het enige kind van Fritzi, vond ik ronduit schrijnend. Van het huis zelf is alleen de buitenkant nog redelijk origineel.

Een bijzondere periode, dat was het zeker, voor de ontwikkeling van de naoorlogse kunst, maar ook voor de persoonlijke ontwikkeling van de mensen die er bij betrokken waren. Annejet van de Zijl heeft een lezenswaardig boek geschreven waarin beide aspecten aandacht krijgen in een meeslepend verhaal, met een afronding die niet echt een happy-end is.... 

Annejet van der Zijl - Jagtlust: hoe in een Goois buitenhuis de wereld openging. Amsterdam, Meulenhoff, 1998. Geb., 1ste dr., 176 pg., met zw. wit foto's en lit. opg. ISBN: 90-290-5755-6.

Ik las dit boek als 29/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
© JannieTr, september 2015.

Dola de Jong - En de akker is de wereld

De heruitgave van Een dwaze maagd van Ida Simons (KLIK HIER)  bleek een groot succes. Eva Cossee had het boek gevonden in de bibliotheek van haar moeder. Dat die boekenkast nog meer moois bevatte, blijkt uit de heruitgave van Dola de Jong - En de akker is de wereld. Een in Nederland nauwelijks bekend boek (ook al won het in 1947 de voorloper van de Multatuliprijs). In 1940 vertrok Dola de Jong naar Amerika, daar kwam deze roman uit in 1945, werd een groot succes en wordt tot op de dag van vandaag nog herdrukt en verkocht.

Samenvatting

Aart en Lies besluiten – jong verliefd – vlak voor de Tweede Wereldoorlog Nederland te verlaten vanwege de oorlogsdreiging. Zij reizen met hun woonwagen naar het zuiden en komen in de vrijhaven Tanger aan. Onderweg ontfermen zij zich over kinderen die op de vlucht hun ouders zijn kwijtgeraakt. Met de Poolse Loeba en Maria, de Duitse Hans en Rainer, de Franse Pierre, de Vlaamse Barthe en hun eigen baby vormen ze een bijzonder gezin. Aart huurt een akker iets buiten de stad en bewerkt die samen met de kinderen. Ze werken de hele dag onder de hete zon en slepen met emmers water, maar veel wil er niet groeien. De Arabieren kijken hoofdschuddend toe bij hun geploeter.
Het gezin leeft in armoede en de Nederlandse consul is afwijzend als Aart om hulp vraagt. Ze zijn immers geen refugiés, want ze zijn al voor de oorlog uitbrak vertrokken. De vrouw van de consul komt af en toe in haar chique auto langs met afgedankte kleren.
Het valt niet mee een nieuw bestaan op te bouwen, de akker levert te weinig op en de kinderen hebben heimwee naar hun oude leven, dat voorgoed voorbij is. Als Aart dan ook nog gevangen wordt gezet vanwege een misverstand, neemt de achttienjarige Hans het heft in handen. Hij houdt er echter geen rekening mee dat Tanger vol zit met nazispionnen, en hij neemt grote risico’s.
En de akker is de wereld laat zien hoe een oorlog stap voor stap het leven van vluchtelingen kan ontwrichten. De Jongs portretten van de kinderen zijn ronduit meesterlijk en zullen ons net als de slotscène lang bijblijven. (tekst Cossee).

Leeservaring 

Het boek eindigt met een hoofdstukje, geschreven door Eva Cossee: Achter ieder goed boek schuilt nog een verhaal. Daarin vertelt ze over het leven van Dola de Jong en de ervaringen die de schrijfster ertoe brachten dit verhaal te schrijven. Want ook Dola de Jong maakte deze reis, maar wat zij zag in Noord-Afrika was vele malen erger dan ze in het boek beschreef. Het tijdstip van deze herdruk is helaas "goed getimed" : met de vreselijke beelden van oorlogsvluchtelingen, dagelijks op TV. Wat mij daarin het meest treft zijn de kinderen en daarop focust ook Dola de Jong in haar boek. Ze gunt ons een blik in de gedachten- en gevoelswereld van deze kleine vluchtelingen en maakt wat wij dagelijks aanschouwen nog schrijnender.

Is een boek uit 1945 nog leesbaar? Jazeker, voor mij wel althans. Het is misschien wat trager, maar de woordkeuze en de zinsopbouw zijn (op een enkel woord na) niet gedateerd. Een prettige heldere stijl met niet te lange zinnen en geen onnodige uitweidingen. Toch had ik aanvankelijk moeite om in het verhaal te komen. Enerzijds omdat ze (heel modern eigenlijk) zomaar midden in het verhaal begon: je moest wel even moeite doen om de situatie te begrijpen, de personages en hen verhoudingen te leren kennen en de voorgeschiedenis te reconstrueren. Maar daarna bleef het nog een poosje lastig voor me. Ik ontdekte dat dat kwam omdat ik niet genoeg wist van de oorlogssituatie in Noord-Afrika, Portugal en Spanje. Maar gelukkig hebben we Wikipedia en na wat bijspijkeren lukte het beter me in te leven.

We kunnen zonder twijfel spreken van een coming-of-age roman. Omdat het perspectief geregeld wisselt en meestal bij een van de kinderen ligt, ontdekken we hoe ieder op zijn eigen wijze zijn lot probeert te aanvaarden en er het beste van te maken. Heel mooi en geloofwaardig beschreven. In het tweede deel van het boek, als Aart door een misverstand, in de gevangenis is beland, komt de focus bij Hans (18 jaar ) te liggen. Zijn verhaal is uiteindelijk het meest compleet. Van hem is ook de gedachte: En de akker is de wereld. Wat hij in verband brengt met de jonge levens die op moeten groeien en voor een betere wereld zonder oorlog moeten gaan zorgen. Als er iemand, door de omstandigheden gedwongen, in korte tijd opgroeit van een puber tot een verstandige en verantwoordelijkheid aanvaardende volwassene, dan is hij het wel. Heel mooi beschreven.

Aan het einde van het boek ziet het er naar uit dat de kinderen eindelijk, samen met Aart en Hans per boot naar Portugal zullen kunnen vertrekken. De parallellen met de huidige bootvluchtelingen zijn onmiskenbaar: eindeloos wachten, veel geld moeten betalen, in de maling genomen worden. Onverrichter zaken weer naar huis gestuurd worden, misschien morgen...?

Hoewel ik niet om dit boek gevraagd had, stuurde Cossee het me toch toe. Misschien omdat ik zo enthousiast was over de beide boeken van Ida Simons. Dit is totaal iets anders, maar ik ben toch blij het ontvangen te hebben. Lees het, om nog beter te begrijpen hoe de oorlogsvluchtelingen van nu zich voelen, en dan vooral de kinderen. Hoewel het boek is geschreven voor volwassenen, denk ik dat het niet zou misstaan op de leeslijst van middelbare scholieren.

Dola de Jong - en de akker is de wereld. Amsterdam, Cossee, 2015. Geb., 255 pg., nawoord van Eva Cossee. ISBN: 978-90-5936-6053.

Ik las dit boek als 28/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, augustus 2015.

Nina Weijers - De consequenties

Om de winnaar aan te kunnen wijzen van de ANV debutantenprijs 2015  (KLIK HIER) moeten er, na de voorselectie door de deskundigen, drie boeken beoordeeld worden door het publiek. En wat me vorig jaar gebeurde, gebeurde nu weer: over twee boeken was ik best te spreken en eentje viel voor mij duidelijk af. Mijn winnaar is Birk van Jaap Robben (KLIK HIER), de afvaller Nina Polak met We zullen niet te pletter slaan  (KLIK HIER)
Nina Weijers zit daar dus tussenin met haar De consequenties. En hoewel ik best tevreden ben over het nieuwe beoordelingsformulier (een 8, een 7 en een 6 kunnen allemaal 1 x uitgedeeld worden), had ik toch graag wat meer keus gehad. Want dan was het 9, 8 en 6 geworden. 

Samenvatting

Kunstenares Minnie Panis gebruikt het eigen leven als grondmateriaal voor haar werk. Wanneer ze haar meest gedurfde experiment aangaat, krijgt ze last van déjà vu's – of zijn het visioenen? Minnies zoektocht voert haar terug naar de kindertijd, toen ze in behandeling was bij een onorthodoxe therapeut, die ook nu haar pad weer kruist. 'De consequenties' is een debuut dat gonst van de ideeën. Niña Weijers zoekt de grens tussen de roman en het essay op in dit rijke en ambitieuze werk. Hoe verhouden leven en kunst zich tot elkaar? Welke verhalen vertellen we over onszelf en over anderen? Wie zijn we en hoe vinden we vervulling? Dat zijn slechts enkele van de vragen die de schrijfster verkent in deze wervelende roman.

Bovenstaande tekst komt uit het juryrapport en omdat ik het zelf niet beter kan zeggen, heb ik die hier maar aangehaald. Omdat ik zo hevig teleurgesteld werd door Nina Polak, zag ik er enorm tegenop hier aan te beginnen. Maar waar ik ruim 2 weken over dat boek deed, was dit binnen enkele dagen uit. De spanningsboog werkte perfect, de stijl was helder en vloeiend, het evenwicht tussen de verhalende gedeelten en de filosofische overpeinzingen prima. Ook de perspectiefwisselingen waren op zijn plaats. Alleen vanuit Minnie beschreven bestond het gevaar dat de geloofwaardigheid van deze hoofdfiguur twijfelachtig werd, maar wat er vanuit de anderen duidelijk werd, verklaarde genoeg. Er worden wezenlijke vragen verkend, zoals het juryrapport aangeeft. En dat op een prettige manier. Ze blijven ook na het lezen nog lang in je hoofd spoken. Ik moet dit boek nog een keer lezen, maar eerst moet het verder bezinken.

"Mensen uit één stuk logen zichzelf voor. In werkelijkheid, dacht Minnie, zijn er alleen maar losse stukjes, die steeds weer afsterven en nooit meer terugkomen. Talloze keren verdwijn je uit je eigen leven, zonder zelfs maar afscheid van je zelf te nemen. Ze wist niet of ze dit moest zien als een triest gegeven of als een geruststelling, maar vermoedde dat het eigenlijk met geen van beide iets te maken had. De tijd denderde gewoon voort, zoals die altijd had gedaan en vermoedelijk altijd zou blijven doen.(....) Soms moest je buigen om niet te breken. Een wijsheid die vast al eeuwen geleden door de Maya's, of anders door een ander visionair volk, was opgetekend in letters die eruit zagen als kindertekeningen."
 
Dat het boek nergens saai wordt, is niet alleen aan de spanningsboog of de prettige schrijfstijl te danken. Het bevat, terloops, ook de nodige humor. Een voorbeeld. In de badkamer van haar therapeut ondekt ze volop "Oosterse" toiletartikelen: Happy Buddha, Yogi Flow, Shanti Chakra.

"Nooit eerder, dacht ze, was het westerse oriëntalisme zo slim in de markt gezet. Voor een paar euro kon iedere hardwerkende middenstander zich, na een kant-en-klare wokmaaltijd van Conimex of wat koude brokken supermarktsushi, wentelen in de typisch oosterse weldaad van zijn douchgel."

Kortom: met dit boek kon ik gelukkig weer van het lezen genieten. Nu snel het wedstrijdformulier nog invullen en afwachten maar. Ik vermoed dat Jaap Robben toch wel de grootste kans maakt. Je kunt nog meestemmen, als je ze alle drie las, tot 13 september. En als je wilt aanwezig zijn bij de prijsuitreiking op 20 september in Dordrecht. Dan wel even aanmelden.

Nina Weijers - De consequenties. Amsterdam, Atlas/Contact, 2014.  Geb., 267 pg., isbn:978-90-254-4292-7.

Ik las dit boek als 27/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
  © JannieTr, augustus 2015.

ANV Debutantenprijs 2015 - Robben, Polak en Weijers

De ANV Debutantenprijs is een literaire prijs voor debuterende auteurs van een oorspronkelijk Nederlandstalige roman of verhalenbundel. Het bijzondere en unieke aan de prijs is dat hij zowel een vakjury- als een publieksprijs is: een vakjury nomineert uit de Nederlandse en Vlaamse prozadebuten van een kalenderjaar eerst een longlist en daarna een shortlist van drie titels die door lezers in Nederland en Vlaanderen beoordeeld worden. Die oordelen bepalen de uiteindelijke winnaar. De prijs kent een rijke historie. In 1995 werd de toenmalige Dordtse Debutantenprijs (later Debutantenprijs) voor het eerst toegekend aan Anna Enquist voor haar roman Het meesterstuk. Andere inmiddels bekende namen zijn: Gerbrand Bakker, Ellen Heijmerikx, Jessica Durlacher, Erwin Mortier, Ricus van de Coevering, Erik Menkveld e.a.

Op de shortlist van dit jaar staan Jaap Robben, Nina Polak en Nina Weijers. Wie alle drie de boeken heeft gelezen kan meedoen met de beoordeling.

Uw oordeel inzenden kan tot 13 september (klik)

Bekendmaking en uitreiking van de prijs zal plaatsvinden op zondagmiddag 20 september in het Energiehuis te Dordrecht. Meer informatie is te vinden op: http://www.anvdebutantenprijs.nl/ 

Toen de shortlist verscheen had ik alleen Birk van Jaap Robben gelezen (KLIK HIER). Ik was erg onder de indruk van dat boek. Hoewel de beide andere boeken me niet zo aan spraken, besloot ik ze toch te lezen, aangespoord door de enthousiaste reacties van anderen. En dus gingen ze mee op vakantie.

Nina Polak - We zullen niet te pletter slaan

"Begin twintig zijn Anna en haar halfbroer Schard als ze merken dat je aan iets of iemand hechten niet vanzelf gaat. Anna houdt van haar artistieke homovriend Manu, die niet alles met haar kan delen. En Schard reist zijn hartsvriendin Padma achterna naar India, maar hoe ijverig hij haar ook helpt, in wat hij het liefst zou willen, slaagt hij maar niet: onmisbaar zijn. Een tere thematiek, twee jonge volwassenen die het zonder zekerheden moeten stellen."

Tot zover de tekst uit het juryrapport van de Debutantenprijs. Eraan toegevoegd kan nog worden dat deze jonge mensen uit een bijzonder gezin komen: met twee moeders, die aan het begin van het verhaal na 20 jaar een einde maken aan hun lesbische relatie. Een interessant uitgangspunt, waarvan de consequenties te weinig uitgewerkt werden in het verdere verhaal. Maar dat was niet de voornaamste reden dat ik veel moeite had om het boek steeds weer op te pakken.
De belangrijkste reden was dat ik het totaal niet spannend vond. Een bijzonder coming-of-age verhaal, dat wel. Maar zonder een spanningsboog die maakt dat je door wilt lezen. Alleen sommige stukken over Schard (in India met Padma) of later met zijn moeder Benya in de auto sloegen aan omdat ze zowel spannend als authentiek over kwamen. Maar helaas werden ook die onderbroken door de gezochte stijlconstructies die tenen doen krommen en daarmee het gegrepen worden door de best emotionele gebeurtenissen onderuit halen. Wat te denken van bv.: "De regen hamert woedend op het brakke blik. De krolse piano kreunt spottend door. In de ritselende bomen kraaien ongerust de vogels. De aspartaam kietelt haar klieren. Ze wordt ongemakkelijk van de fotograaf die om hen heen cirkelt - zijn eeuwige spiegelreflex voor zijn bleke hoofd - en alles voor de eeuwigheid opslokt in zijn sluiter. Een nevelige miezer kietelt hem in het gezicht."

Kortom: mij viel dit debuut erg tegen. De laatste kanshebber Nina Weijers - De consequenties is bijna uit. Daarover in een volgend blog meer.

Nina Polak - We zullen niet te pletter slaan. Amsterdam, Prometheus, 2014. Geb., 261 pg., isbn:978-90-446-2117-8.


Ik las dit boek als 26/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
 
© JannieTr, augustus 2015.
 

Johanna Spaey - De eenzaamheid van het westen

In 2013 en 2014 was er een plotselinge aanwas van boeken (romans en non-fictie) met als onderwerp de Eerste Wereldoorlog, of zoals de Vlamingen zeggen: De Grote Oorlog. Johanna Spaey (Leuven, 1966) is echter al veel langer gefascineerd door WO I: ze debuteerde in 2005 met Dood van een soldaat, een literaire thriller over WO I waarmee ze de Nederlandse Gouden Strop en de Vlaamse Hercule Poirotprijs won.

Nederland, dat destijds neutraal was en zich met moeite afzijdig wist te houden, begon pas veel later te beseffen met welke verschrikkingen de Belgen destijds te maken kregen. De Tweede Oorlog hakte er in Nederland zo in, dat er nauwelijks belangstelling was voor deze eerdere, vreselijke periode in België.
Wel werden hier Belgische vluchtelingen opgevangen. Johanna Spaey schreef daar een boek over dat ik las omdat het een aspect was van deze oorlog waar ik graag meer van wilde weten. Het verscheen in 2007 met als titel Vlucht (KLIK HIER voor het verslag). Lang voor de hausse aan Grote Oorlog titels dus. Enkele jaren later (2010) verscheen De eenzaamheid van het westen, dat vlak na 1918 speelt op de slagvelden van deze Grote Oorlog in Vlaanderen.
(Meer over Johanna Spaey: KLIK HIER)


Samenvatting

Aan het einde van de negentiende eeuw emigreren honderdduizenden mensen vanuit West-Europa naar Canada, waar de mogelijkheden onbegrensd lijken. Ook de ouders van Cassandra willen er een nieuw en anoniem leven beginnen. Haar vader laat zich verleiden door het goud dat in het barre noorden lonkt. Haar moeder stapt op de eerste trein die zich aandient en belandt in Halifax, Nova Scotia waar ze zich begraaft tussen haar spijkerschriftteksten en de lijken die ze balsemt.
Cassandra’s tekentalent wordt opgemerkt door Meneer Francke, een Belgische schilder die zijn geloof in de schilderkunst heeft verloren en nu alleen nog vertrouwt op geschreven woorden.
Cassandra’s talent voert haar naar de naoorlogse slagvelden in Vlaanderen. Ze leert er dat ze haar lot niet kan ontlopen, maar dat ze daardoor haar kunst ook een eigen stem kan geven. (Tekst: website Johanna Spaey).

Leeservaring

Het voornaamste gevoel dat ik overhoud aan het lezen van dit boek is dat van beklemming. En dat komt niet zozeer door de naweeën van de Grote Oorlog zelf, maar door de spiegel van de troosteloosheid: op de slagvelden die ze tekent en schildert, en in haar leven en dat van de mensen om haar heen.

Roman over de onontkoombaarheid van het lot, staat er op de achterflap. En er gebeuren zeker genoeg zaken waarop je als mens geen invloed hebt: ongelukken, de houding van de mensen om je heen als je nog jong bent en weinig weerbaar. Oorlogen en politieke beslissingen, toevallige ontmoetingen met mensen die je leven een onverwachte wending zullen geven.
Maar heb je dan zelf helemaal geen invloed, ook niet als je ouder wordt?

Cassandra's vader verliet vrouw en kind en klampte zich vast aan een illusie: goud vinden in het barre noorden, haar moeder trok zich terug in haar kelder en liet de zorg van het gezin aan Cassandra over: er werden 5 broertjes geboren van onbekende vaders. De jongste twee komen om bij een ontploffing van een schip in de haven van Halifax, de oudste twee worden geronseld voor de Grote Oorlog en sneuvelen. De middelste blijft achter als de jonge Cassandra besluit dat het genoeg is en naar het vaderland van haar ouders vertrekt om op verzoek van de Canadese Bond van Geamputeerden de verschrikkingen van de slagvelden in Vlaanderen te tekenen.

De lange flashbacks en sporadische aparte hoofdstukken vanuit het perspectief van de anderen (vader, moeder, de tekenleraar Meneer Francke en Chen, een Chinese arbeider met wie ze vriendschap sluit en die werkzaam is bij het opgraven en herbegraven van de gesneuvelden) maken het beeld van de troosteloze eenzaamheid uit de titel compleet. Niemand weet van de anderen precies wat er in hem/haar omgaat. Er wordt ook niet over gesproken. Slechts vermoedens zijn er in het hoofd van Cassandra, de antwoorden lezen alleen wij, voor een deel tenminste. Dat verstrekt het beklemmende gevoel tijdens het lezen. De eenzaamheid van de individuele personages is schrijnend en wordt versterkt doordat er nooit echt contact is waarbij zaken uitgesproken, uitgelegd worden. Soms heeft het lot al zoveel slagen uitgedeeld, dat een mens zich erbij neerlegt en een leven gaat leven zonder hoop, toekomstdromen en verwachtingen. 

Kortom: een zwaar boek, somber en troosteloos. Geregeld mooi beschreven, maar soms ook erg moeilijk. Niet altijd waren mij de ontwikkelingen direct duidelijk, pas later begreep ik ze. Maar als je teveel moet vermoeden en onthouden om later een plekje te kunnen geven, dan leest dat niet prettig. Het boek kreeg lovende kritieken, misschien zou ik het nog een keer moeten lezen om het echt helemaal op waarde te kunnen schatten. De somberheid ervan weerhoudt me.

In het nawoord vertelt Johanna Spaey dat ze de hoofdpersoon Cassandra deels heeft gebaseerd op Mary Riter Hamilton (1873-1954), een Canadese schilderes, die na de Eerste Wereldoorlog de slagvelden in Vlaanderen en Frankrijk heeft geschilderd. Haar intussen bijna onvindbare schilderijen vormen de inspiratie voor Cassandra's werk, maar een en ander is wel aangepast aan het verzonnen verhaal.

Johanna Spaey - De eenzaamheid van het westen. Breda, De Geus, 2010. Geb. met stofomsl., 251 pg., isbn: 978-90-445-1316-5.

Ik las dit boek als 25/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
© JannieTr, juli 2015.

Film by the Sea - het jaarlijkse film- en literatuurfestival in Vlissingen

 FILM BY THE SEA 

In 2015 vindt in Vlissingen het 17de Film by the Sea Festival plaats van 11 t/m 20 september met weer veel bijzondere films, gasten, workshops, premières en optredens bij hét festival voor film en boek.

Film by the Sea is hét festival voor film en literatuur. Het belangrijkste programmaonderdeel van Film by the Sea is de Dioraphte Film en Literatuurcompetitie. Met dit officiële competitieprogramma onderscheidt Film by the Sea zich van andere filmfestivals in Nederland en Europa. Elke editie van het festival heeft een wisselende jury bestaande uit de grote namen uit de Nederlandstalige film- en boekenwereld. Deze jury kent de Dioraphte Film- en Literatuuraward toe aan de beste nieuwe boekverfilming, nationaal of internationaal.

Film by the Sea is meer dan alleen een film- en literatuurfestival: het heeft naast de vele premières ook aandacht voor de kwetsbare cinema. Het festival vertoont in totaal zo’n 130 films uit alle delen van de wereld die speciaal worden geïmporteerd voor een unieke vertoning tijdens het festival; er is een uitgebreid educatieprogramma, er zijn workshops en cursussen en in talkshows ontmoeten publiek en gasten elkaar.

De jury van Film by the Sea beoordeelt twaalf literatuurverfilmingen uit de Dioraphte Film- en Literatuurcompetitie die meedingen naar de Film by the Sea Award. In de jury nemen Nederlandse (of Vlaamse) acteurs, regisseurs en schrijvers plaats.
De jury van Film by the Sea 2015 bestaat uit Olga Zuiderhoek, Marina Blok, Joke van Leeuwen, Jan Vantoortelboom, Dimitri Verhulst, Michiel van Erp en Hanna Verboom en de juryvoorzitter Adriaan van Dis. (Meer info: KLIK HIER)

Een paar persoonlijke voorbeelden

Een boekverfilming is een vak apart. Wanneer is die geslaagd te noemen? Als de tekst van het boek heel nauwkeurig gevolgd is? Als de ziel van het verhaal filmisch vertaald werd? Als de sfeer of de inhoud op eigen wijze gestalte krijgt op het doek? Daarover wordt heel verschillend gedacht en natuurlijk is er ook nog zoiets als persoonlijke smaak, de interpretatie van de filmmaker en soms ook nog de nadrukkelijke bemoeienis van de schrijver.

Boven is het stil van Gerbrand Bakker is m.i. uitstekend verfilmd door Nanouk Leopold. Gerbrand Bakker had genoeg vertrouwen in haar om haar haar gang te laten gaan en met een fantastisch resultaat: een sfeervolle film waarin het verhaal opnieuw werd vormgegeven. Twee onafhankelijke kunstuitingen, die toch hetzelfde gevoel uitdrukten. G.B. was zeer tevreden en N.L. werd beloond met prestigieuze filmprijzen.

Over Still Alice kan ik geen oordeel geven: ik heb het boek van Lisa Genova niet gelezen. Dat geldt ook voor Die Wand van Marlen Haushofer. Wel werd duidelijk dat er veel tekst letterlijk werd voorgelezen in deze film. Ik voel dan ook wel de behoefte om het boek te lezen t.z.t. Dat geldt ook voor Nachttrein naar Lissabon van Paul Mercier, verfilmd als Nighttrain to Lisbon. Een indrukwekkende film, maar vooral de geciteerde teksten vroegen om een nadere bestudering. Het boek staat in de kast, maar vreemd genoeg wordt na het zien van de film het lezen uitgesteld bij mij.
Van Franca Treur las ik een Dorsvloer vol confetti wel, maar kwam ik niet meer aan de film toe. 
In het najaar hebben we nog Thomas Rosenbooms Publieke werken tegoed. Daar kijk ik erg naar uit na het lezen van het boek.

En vorige week zag ik dus De Surprise naar een verhaal van Belcampo (Boekbespr. KLIK HIER). Ik was aangenaam verrast (hoe kan het ook anders met zo'n titel) door het resultaat. Maar waarom, dat is een verhaal apart, in een volgende blogpost dus.
Ik begin de smaak van boekverfilmingen te pakken te krijgen. Vanavond is Ventoux aan de beurt, al zou ik het boek van Bert Wagendorp nooit kiezen om te lezen. Maar wie weet is dat na vanavond anders? We zullen het zien.

© JannieTr, juli 2015.

Belcampo - De ideale Dahlia, verhalen van Belcampo (o.a. De Surprise)

Belcampo, een schrijver waarvan ik de naam op school wel leerde, maar waarvan ik eigenlijk nooit iets gelezen heb. En toen was er onlangs een medeblogster  Lalagè  die enthousiast vertelde over zijn korte verhalen. Dat leek me wel wat en het feit dat inmiddels ook een van zijn verhalen verfilmd was, deed de rest. Morgen is het zover, dan gaan we weer naar ons onvolprezen Ledeltheater in Oostburg om De Surprise te zien. Het was dus zaak vóór die tijd het verhaal te lezen en dat is gelukt! Hier volgt het blogje.

Samenvatting/inleiding

De ideale Dahlia dateert uit 1968. Op de achterflap staat een uitgebreide tekst die de verhalenbundel op poëtische wijze vergelijkt met een symfonie. Ik houd het maar bij een wat prozaïscher beschrijving. Er staat ook: Zeven nieuwe verhalen - evenzovele malen een bizarre mengeling van fantasie en realiteit. En: Op en top Belcampo, om met Gabriël Smit te spreken: "een werkelijk uniek schrijver, een man die beschikt over een eigen wonderlijk heldere humor en een haast visionair, de lezer ademloos gespannen houdend vermogen tot hallucinaire verbeelding'.
Belcampo (1902-1990) is het pseudoniem van de Nederlandse schrijver Herman Pieter Schönfeld Wichers. Belcampo is de Italiaanse vertaling van zijn achternaam Schönfeld (mooi veld). (Zie ook: Belcampo op wikipedia voor meer info over leven en werk.) Bij het verschijnen van deze bundel had Belcampo al naam gemaakt als schrijver. Hij begon in 1934 en had inmiddels al 3 grote prijzen ontvangen. De samenhang in de bundel moeten we vooral zoeken in de bovengenoemde bizarre mengeling van fantasie en realiteit. De verhalen zelf staan los van elkaar. Zelfs de titel dekt de lading niet: het zijn de  laatste woorden uit het boek in een afsluitende zin die ik na lezing van deze bundel "typisch Belcampo" durf te noemen. 
Op de inhoud van de overige 6 verhalen zal ik niet ingaan. Korte verhalen samenvatten is niet zo'n goed idee: je geeft al snel de clou weg. Alleen op het laatste verhaal "De Surprise" zal ik hieronder verder in gaan, i.v.m. met de film van morgenavond.

Leeservaring

Een rijke jongeman is levensmoe en ontdekt dat er een firma bestaat die discreet kan helpen bij zijn zelfmoordplannen. Hij weet zelf nl. niet zo goed hoe, maar zij kunnen zijn levenseinde leveren op een manier die hij zelf mag kiezen. En als hij dat niet zo goed kan, kan hij ook voor De Surprise kiezen, dan komt het einde toch nog onverwacht en op een bijzondere manier. Er moet van alles geregeld worden: zijn totale bezit moet hij aan hen overmaken en hij moet een kist uitzoeken en de begrafenis bepalen. In de showroom ontmoet hij een jonge vrouw met precies dezelfde wensen. Het noodlot wil, dat ze op elkaar vallen en onder de overeenkomst uit willen, maar dat gaat zo maar niet! Ze slaan samen op de vlucht, leven een leven vol angst en achtervolgingswanen. Knap hoe hier werkelijkheid en fantasie door elkaar spelen: de situatie is absurd en toch ook weer niet. Niemand weet wanneer zijn uur geslagen heeft, het contract met de onherroepelijke dood werd getekend bij je geboorte. Daar kun je constant aan denken en vergeten te leven, daar kun je proberen voor te vluchten en denken de dood te slim af te zijn, maar uiteindelijk staat dan toch De Dood op je te wachten in Ispahaan (de Tuinman en de Dood - P.N. van Eyck (1887-1954).
Ik heb al vernomen dat de film anders eindigt dan het boek. Het slot van het boek was voor mij verrassend en passend. Ik ben benieuwd hoe men dat in de film gedaan heeft. Ik kan me zo voorstellen dat vooral het gedeelte van de vlucht en de mislukte aanslagen uitgebreid aan bod komt. Maar daarover later op mijn blog Verbeelding en historie.

Van de overige verhalen heb ik ook genoten. Vooral Bloed zonder bodem is een fantasierijk verhaal vol bizarre humor. Ik kan het niet laten een stukje te citeren om een indruk te geven.

(Het hoofd van de laatste vampierkolonie in Amsterdam is de directeur van de bloedtransfusiedienst.)
"Toen kort na de Eerste Wereldoorlog de bloedbanken werden opgericht besefte men in vampierkringen onmiddellijk dat hier de mogelijkheid lag het bloedzuigen te humaniseren. In een lang hoofdartikel van hun tweemaandelijks orgaan Ons Ochtendrood, dat met nog veel groter geheimzinnigheid werd gedrukt en verspreid dan onze illegale blaadjes tijdens de bezetting, werd het volgende pleidooi gehouden: het kwam voor de donor op hetzelfde neer of zijn offergave werd aangewend ter vervanging van reeds vergoten bloed of ter voorkoming van toekomstig bloedverlies. Wij moeten leven, zo vervolgde het artikel, en wij zijn gedwongen daarvoor altijd weer nieuwe slachtoffers te maken. Wanneer de mensheid zijn eigen belang en ook het onze begreep zou ze ons donors ter beschikking stellen. Dat doet zij niet. Zij onthoudt ons het onontbeerlijke levenssap, ook nu ze ons dat zonder schade zou kunnen verschaffen. En daarmee belaadt zij zich ten opzichte van ons met schuld. Deze schuld geeft ons het recht de oplossing van dit probleem in eigen hand te nemen."
(En zo zorgen de directeuren van de bloedbanken voor het benodigde bloed).

Hoe het afloopt met deze laatste vampierkolonie in Amsterdam? Dat zul je zelf moeten lezen, als je het weten wilt.

Belcampo - De ideale dahlia, verhalenbundel. Amsterdam, Kosmos, 1968. Geb., 124 pg., isbn: onbekend. Geleend via de bibliotheek.

Ik las dit boek als 24/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, juli 2015.