De boekhandel: het boek of de film?

Als ik genoten heb van een boek, twijfel ik altijd een beetje of ik de film die er daarna van gemaakt is, nog wel wil zien. Tijdens het lezen heb ik mijn eigen beelden gevormd van de hoofdpersonen en hun omgeving. Ik heb ervaren hoe de spanning zich opbouwde, herkende het thema, doorgrondde gaandeweg de karakters van de hoofdrolspelers. 
Maar dan komt de film: hoe strikt volgt de regisseur het verhaal, pakt hij de sfeer? Het minst belangrijk is nog of de hoofdrolspelers uiterlijk lijken op het beeld dat ik van hen had. De spanning is doorgaans ook wat minder, maar dat kan niet anders, als je de plot al kent.

Het is heel moeilijk om te vergelijken. Een goede film laat zien dat een film ook een kunstuiting is, net als een boek, en daardoor niet altijd exact overeen hoeft te komen met het verhaal in het boek. Minstens zo belangrijk is de sfeer die de film oproept, op een manier zoals soms met woorden niet mogelijk is. Met die houding zou je een boekverfilming moeten bekijken. En dan kun je hoogstens zeggen dat de ene verbeelding van het vertelde verhaal je meer aanspreekt dan de andere, zonder er een kwaliteitsoordeel over te geven.

Deze keer was de volgorde anders: door omstandigheden zag ik eerst de film en las ik daarna het boek. En om aan te sluiten bij de opmerking hierboven: de film beviel mij persoonlijk beter dan het boek. Terwijl ze allebei zeer de moeite waard zijn.

Samenvatting 

De boekhandel beginnen was een moedige stap. Het volhouden vergde alles wat ze in zich had. Engeland, jaren '60. Het afgelegen, geïsoleerde kustplaatsje Hardborough wordt continue geteisterd door overstromingen en wateroverlast. Een weduwe van middelbare leeftijd koopt een prachtig historisch pandje midden in de hoofdstraat. Florence heet ze, en ze is vastbesloten een boekwinkel te beginnen, en daar een succes van te maken. Want Hardborough moet toch wel behoefte hebben aan een boekhandel? Wat ze niet weet kan ze leren, en vol goede moed gaat Florence aan de slag. Maar ondanks wilskracht en doorzettingsvermogen heeft Florence geen rekening gehouden met de slangenkuil waarin zij zich begeeft, en waarvan zij, in de tien jaar dat ze in het plaatsje woont, nooit eerder iets heeft gemerkt: het hele dorp heeft namelijk een mening over haar boekhandel... (De boekhandel - Penelope Fitzgerald - Uitg. Karmijn).

Eerst de film

Zonder het boek en het verloop van het verhaal te kennen, bekeek ik dus onbevangen de film. Ik was er door geroerd en ik vond het een spannend, af en toe zelfs benauwend, verhaal. De karakters zijn goed uitgewerkt, de acteurs slim gekozen en stuk voor stuk echte talenten, van heel jong tot vrij oud. Dat alles werkte mee om helemaal in het gebeuren op te gaan en er in mee te leven. De doortrapte manier van tegenwerken, het moedige weerstaan ervan, het machteloze vechten tegen de bierkaai. Wie al eens dat gevoel gehad heeft in persoonlijke situaties, zal het des te beter herkennen en aanvoelen.
Natuurlijk is het in een film gemakkelijker om het show don't tell principe toe te passen. Toch is het knap als je je acteurs met een blik, een gebaar of een beweging zoveel kunt laten zeggen. Het is dan natuurlijk ook niet voor niks dat de film in de prijzen is gevallen. 

Daarna het boek 

Een vreemde gewaarwording werd het lezen van het boek: enerzijds waren er situaties en dialogen die ik letterlijk uit de film herkende. Dezelfde zinnen, handelingen, gebeurtenissen tot in de kleinste details. Maar er waren ook opmerkelijke verschillen. Ik miste de spanning een beetje, maar dat kan te maken gehad hebben met het feit dat ik al veel van het verloop van het verhaal wist. Toch was ik een beetje teleurgesteld dat ik enkele van de meest ontroerende en aangrijpende scenes uit de film moest missen en dat het einde van het verhaal in het boek naar mijn idee veel minder sterk was dan wat de filmregisseur ervoor verzon. Zonder spoilers kan ik daar niet meer over zeggen. Daarom zul je zelf moeten gaan kijken als je het boek al las (of andersom natuurlijk).

En? 

Opnieuw moet ik constateren dat we te maken hebben met twee eigenlijk niet goed te vergelijken kunstuitingen. Zeker, de beelden waren indringend en de toevoegingen en veranderingen maakten het verhaal sterker. Maar aan de andere kant bleek het moeilijker de kleurrijke taal en ironische humor van Fitzgerald een plekje te geven. Daar blonk het boek weer in uit.

"De middelbare leeftijd werd bij mensen uit de betere kringen van East Suffolk gekenmerkt door een crisis, waarna de meerderheid aquarellen met landschappen ging schilderen. Dat zou niet zo erg zijn geweest als het slechte schilders waren, maar ze deden het allemaal best goed. Al hun schilderijen leken op elkaar. Ze hingen ingelijst in woonkamers, terwijl aan de andere kant van de ramen het lege, fletse, ongeordende landschap zich naar de transparante hemel uitstrekte. De crisis ging vergezeld van de wens om op een iets ambitieuzere plek dan de parochiezaal te exposeren."

Mijn advies: lees en kijk en oordeel zelf. Denk niet dat je klaar bent met één van beiden. De film draait nog en van het boek is een filmversie verschenen. Naast de ongewijzigde tekst van eerdere drukken bevat deze nieuwe editie acht foto’s uit de film en een filmomslag. 

Ik las de eerste druk: Penelope Fitzgerald - De boekhandel. Elburg, Karmijn, 2015. 140 pg., isbn:978-9492 168 009. (Filmeditie: isbn: 978 9492 168 252).

Penelope Fitzgerald (1916-2000) werd geboren in een zeer Engels, intellectueel en enigszins exentriek milieu. Haar beide grootvaders waren geestelijken in de anglicaanse kerk. Ze was in Oxford een briljant studente; toen al was het haar droom om schrijfster te worden. Maar Penelope zou in haar leven door diepe dalen moeten gaan voordat haar opmerkelijke schrijverscarrière begon. Op haar 58e schreef ze haar eerste boek, een biografie. Op haar 78e haar laatste roman: De Blauwe Bloem. Viermaal drong Penelope door tot de shortlist van de Booker Prize. Eenmaal won ze ook. De Blauwe Bloem won in Amerika de National Book Critics Award en maakte van haar een gefortuneerde vrouw. 

© Jannie Trouwborst, augustus 2018.